"Bu gün sürücülərin əsas problemi adi yanacağın bahalaşması və çənlərin doldurulması xərclərinin artmasıdır. Benzinlə yanaşı, yanacaqdoldurma məntəqələrinin qiymət cədvəlində dizelin də qiyməti kəskin artıb".
Tezadlar.az Gürcüstan KİV-lərinə istinadla bildirir ki, hazırda dünyanın 161 ölkəsində 84%-də benzin dizeldən bahadır. Orta hesabla dizel 9,84% ucuzdur, baxmayaraq ki, qiymətlər ölkəyə görə dəyişir. Qiymətlərin hələ də rekord səviyyədə qaldığı Gürcüstanda brend yanacaqdoldurma məntəqələrində Avro normal və Avro dizel qiymətləri arasında fərq təxminən 1 lari təşkil edir. Post-covid dövründə enerjiyə tələbatın artması və daha sonra Rusiyanın Ukraynadakı müharibəsi qlobal neft tədarükünü pozaraq qiymətləri qaldırıb, baxmayaraq ki, bu amillərdən əvvəl də Gürcüstanda dizel benzindən baha idi və indi fərq artıb. Ekspertlərin fikirincə dünyada dizel və benzin qiymətləri arasındakı fərqin əsas səbəblərindən bəziləri bunlardır: emal xərcləri, vergi təcrübələri, tələb və təklif. Həm benzin, həm də dizel xam neftdən istehsal olunur və onların qiymətlərini müəyyən edən əsas amillərdən biri neftin beynəlxalq bazarda qiymətidir. Emal prosesində xam neft iki komponentə ayrılır və bu komponentlər daha sonra benzin, dizel və digər məhsullara çevrilir. Dizel benzindən daha ağır və daha az uçucu olduğundan, təkrar emal etmək daha asandır. Ona görə də dünyanın əksər ölkələrində dizel daha ucuzdur. Lakin aşağı kükürdlü dizel istehsalına keçiddən sonra xərclər artıb və emal prosesi dəyişib, bu da qiyməti artırıb. Ölkələrin yanacaq vergisinə müxtəlif yanaşmaları var. Amerikada dizelin vergisi benzindən 6 sent yüksəkdir və bir çox Avropa ölkələrində bunun əksi müşahidə olunur. Buna görə də, bu komponentdəki fərq qiymətə böyük təsir göstərir. Benzindən fərqli olaraq, dizel təkcə avtomobillərdə deyil, həm də ictimai nəqliyyatda, yük maşınlarında, gəmilərdə, təyyarələrdə və s. İqtisadi artım dövrlərində sənaye sektorunda enerji istehlakına tələbat artır ki, bu da dizelin qiymətini benzin qiymətlərindən daha çox artırır. Bir məhsulun ölkə daxilində və ya dünya üzrə daşınması bahalaşdıqda, bu nəqliyyat vasitələri ilə daşınan məhsulun qiyməti də artır və bu, inflyasiya tempinə təsir edir. Gürcüstanda yanacaq tamamilə xaricdən gətirilir və ona görə də qiymət dəyişikliyi tamamilə xarici amillərdən asılıdır. Yerli bazarda dəyər emal olunmuş yanacağın beynəlxalq qiymətləri (Platss), larinin məzənnəsi, aksiz və əlavə dəyər vergiləri ilə müəyyən edilir. “Senta Oil” şirkətinin təsisçisi Zaal Yakobaşvilinin sözlərinə görə, Rusiyadan Gürcüstana gətirilən benzinin qiyməti dizeldən xeyli aşağıdır: “Bizə benzinin əsas miqdarı Rusiyadan gəlir. Rusiyada həm benzin, həm də dizel, Plattsın son bir neçə günə qədər yüksək olduğu beynəlxalq bazara görə deyil, sabit qiymətə satılır. Xüsusilə Rusiya benzini beynəlxalq qiymətə uyğun və düsturla deyil, sabit, aşağı qiymətə satırdı. Beynəlxalq qiymətə görə idxal etsəydik, qiymət benzindən baha olardı. Bundan əlavə, həm Rusiyadan, həm də zavodun yenidən avadanlıqla təchiz olunduğu Azərbaycandan dizel yanacağının idxalına məhdudiyyət qoyulub. Belə görünür ki, Rusiyada da dizelə tələbat yüksəkdir və satış qiyməti benzinin qiymətinə nisbətən xeyli yüksək olub – fərq təxminən 200-300 dollar olub. Vergilərə gəlincə, 1 ton dizelə görə aksiz rüsumu 400 lari, benzinə isə 500 laridir. Bununla belə, bir ton dizel 1200 litrə qədər, 1 ton benzin isə 1350-1370 litrdir, ona görə də aksiz fərqi qiymətlərin formalaşmasına böyük təsir göstərmir”, - deyə Zaal İakobaşvili bildirib. Qeyd edək ki, Gürcüstanda benzinin aksiz vergisi 2017-ci ildən iki dəfə artıb. Bu ilə qədər aksiz rüsumu hər ton üçün 250 lari idisə, yanvarın 1-dən 500 lariyə yüksəlib. Bir litr üçün aksiz rüsumu bu gün 38 betrik, 2017-ci ilə qədər isə 19 betrikdir. Gürcüstanda əlavə dəyər vergisi 18% təşkil edir. Məlumat üçün bildirək ki, Rusiya bu il Gürcüstanın əsas yanacaq idxalçısı olub. 2021-ci ildə Türkmənistan birinci yerdə idi, lakin bu il yanacağın qiymətinin rekord dərəcədə artması səbəbindən neft idxalçıları Gürcüstana güzəştli Rusiya yanacağını idxal edirlər. İlk 5 idxal ölkəsinə Rumıniya, Türkmənistan, Bolqarıstan və Azərbaycan daxildir.
***
Azərbaycanda isə hələki dizel yanacağı benzindən ucuz saxlanılır. Məsələn, son qiymət artımından sonra Azərbaycanda dizel yanacağı 80 qəpiyə satılır. Dəfələrlə şaiyələr gəzsə də, dizelin qiyməti qaldırılmadı. Hökumət bunu kənd təsərrüfatı texnikalarının əsasən bu yanacaqdan istifadə etdiyi ilə əsaslandırıb qiyməti benzindən aşağı həddə saxlamaqdadır.
A.Məmmədli
