29 oktyabr-Türkiyə Respublika Gününü qeyd edir

Türkiyə Cümhuriyyətin qurulmasının 99-cu ildönümünü qeyd edir

ANKARA Türkiyə Cümhuriyyətinin elan edilməsindən 99 il ötür - türk xalqının tarixində yeni bir dövr açan hadisə. Cümhuriyyətin elan edilməsi ilə dövlət idarəçiliyində “Suverenlik qeyd-şərtsiz və qeyd-şərtsiz xalqındır” şüarı öz yerini tutdu. Hər il oktyabrın 29-da türk xalqı əsas milli bayramını - Respublika Gününü qeyd edir. 1923-cü ilin bu günü Türkiyə Cümhuriyyət elan edildi.

1920-ci il aprelin 23-də türk xalqının Milli Qurtuluş Mübarizəsi dövründə Türkiyə Cümhuriyyətini elan edən Böyük Millət Məclisi (parlament) açıldı. Lakin Türkiyə Cümhuriyyəti 1923-cü ilə qədər rəsmi tanınmamışdır. 1923-cü il iyulun 24-də Lozanna müqaviləsi imzalandı və bu müqaviləyə əsasən Türkiyənin müstəqilliyi tanındı.

1923-cü il oktyabrın 13-də Türkiyə Böyük Millət Məclisinin ikinci çağırışının işə başlamasından 2 ay sonra Ankara Türkiyə hökumətinin mərkəzinə çevrildi.

İdarəetmə formasının dəqiq təyin edilməsinə və yeni dövlət başçısının seçilməsinə ehtiyac var idi.

Həmin ana qədər dövlət başçısı Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) sədri Mustafa Kamal Atatürk olub.

Bir sıra xarici dövlətlər Lozanna sülh müqaviləsinin mətnini təsdiqləmək üçün Ankaradan hökumət formasının daha dəqiq müəyyən edilməsini tələb ediblər.

Vəziyyət Türkiyənin yeni hökumətinin tərkibinin TBMM ilə uyğunsuzluğu ilə çətinləşdi.

1923-cü il oktyabrın 25-də indiki hökumət istefa verdi və ölkədə siyasi böhran başladı.

Vəziyyəti Atatürk Cümhuriyyət elan etmək üçün bir fürsət kimi qəbul etdi.

Sabah Respublika elan olunacaq

1923-cü il oktyabrın 28-dən əvvəl hökumət qurmaq mümkün olmadığı üçün Mustafa Kamal Atatürk ertəsi gün cümhuriyyəti elan edəcəyini Ankarada Çankaya sarayında yoldaşlarına bildirdi.

Həmin gecə Atatürk İsmət İnönü ilə birlikdə 1921-ci il Konstitusiyasının maddələrinə dəyişiklik edilməsi üçün qanun layihəsi hazırladı.

1923-cü il oktyabrın 29-da qanun layihəsi partiyanın parlament fraksiyasına təqdim edildi və burada aşağıdakı müddəalar var idi:

- Türkiyə dövlətində dövlət idarə forması Cümhuriyyətdir;

- İcra hakimiyyəti sisteminin başında Nazirlər Kabineti dayanır;

- Prezident parlament tərəfindən ali qanunvericilik orqanının deputatları arasından bir müddətə seçilir;

- Prezident dövlət başçısı hesab olunur. Bu şəxsdə lazım gələrsə, Parlamentə və Nazirlər Kabinetinə sədrlik edə bilər.

Həmin gün qanun layihəsi Milli Məclisin müzakirəsinə çıxarılıb və müzakirələrdən sonra saat 20.30-da iclasda iştirak edən 158 nəfərin hamısı tərəfindən yekdilliklə qəbul edilib.

Cümhuriyyətin elan edilməsi alqışlarla, sevincli nidalarla qarşılandı: “Yaşasın Cümhuriyyət!”.

Cümhuriyyətin elan edilməsi ilə dövlət idarəçiliyində “Suverenlik qeyd-şərtsiz və qeyd-şərtsiz xalqındır” şüarı öz yerini tutdu.

Bundan sonra prezident seçkiləri keçirildi.

Gizli səsvermədə 158 deputatın hamısının səsini toplayan Mustafa Kamal Atatürk yeni Türkiyə dövlətinin ilk prezidenti seçilib.

Bundan sonra parlamentin tribunasından çıxış edən Atatürk çıxışını “Türkiyə Cümhuriyyəti xoşbəxt, uğurlu və qalib gələcək” sözləri ilə bitirib.

Bununla da dövlətin adı və idarə forması ilə bağlı mübahisələrə son qoyuldu, ölkə rəhbərliyi məsələsi bağlandı.

Hökumətin formalaşdırılması sistemi dəyişdirilib, ona əsasən prezident baş naziri təyin edir, o da öz növbəsində Nazirlər Kabinetinin tərkibini dövlət başçısının təsdiqinə təqdim edir.

Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk hökumətini qurmaq missiyası İsmət İnönüyə həvalə edildi və Fəthi Okyar TUG sədri seçildi.

Oktyabrın 29-dan 30-na keçən gecə, həm də oktyabrın 30-da türk xalqı Cümhuriyyətin elan olunmasını qeyd etdi.

26 oktyabr 1924-cü il tarixli fərmanla Cümhuriyyətin elan olunmasının 101 artilleriya atəşi və rəsmi tədbirlərlə qeyd edilməsi qərara alındı.

Qərara uyğun olaraq 1924-cü il oktyabrın 29-da ölkədə bayram tədbirləri başlandı.

1925-ci il fevralın 2-də Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi 29 oktyabrın rəsmi bayram günü elan edilməsini təklif etdi.

Təklif Milli Məclisin Konstitusiya Komissiyasında nəzərdən keçirilib və aprelin 18-də qəbul edilib.

1925-ci il aprelin 19-da Türkiyə Böyük Millət Məclisi oktyabrın 29-nu milli bayram kimi elan edən qərarı təsdiqlədi.

Mənbə: https://www.aa.com.tr/

Rus dilindən tərcümə etdi və təqdim etdi: Şakir QURBANOV

fPaylaşmaq

Whatsapp