Şakir Qurbanov

FRİDRİX NİTSŞE:Zərdüşt belə dedi- Hamının və heç kimin kitabı

Zərdüşt belə dedi- Hamının və heç kimin kitabı

III HİSSƏ

Ancaq sonra hamının lal və gözlərini hərəkətsiz edən bir şey oldu: kəndirbaz kiçik qapıdan çıxdı və iki qüllə arasında uzanan və bazar meydanı və camaatın üstündən asılmış kəndirdə hərəkət etməyə başladı.Bu ara qapı təzədən açıldı, ala-bəzək geyinmiş təlxəyə bənzər biri qapıdan çıxıb kəndirbaza yaxınlaşdı.

“Tərpən, ay axsaq,– deyə o, qorxunc səslə bağırdı,– tərpən, tənbəl öküz, qaçaqmalçı, kirşalanmış sifət! Elə eləmə ki, səni ayağımın altına alıb tapdalıyım. Bu qüllələr arasında sənin nə işin var? Səni elə o qüllənin içində bağlamaq lazımdı. Özündən yaxşı olanların yolunu kəsirsən!” - Və hər kəlmə ilə ona daha da yaxınlaşırdı və ondan cəmi bir addım aralı olanda hamını lal, gözlərini hərəkətsiz edən dəhşətli bir şey baş verdi: o, şeytancasına qışqıraraq yolunu kəsənin üstündən tullandı. Amma rəqibinin ona qalib gəldiyini görüb başını itirdi, dirəyi yerə atdı və dirəkdən də sürətlə özü aşağı uçdu.

Bazar əhlinin arasına bir çaxnaşma düşdü. Bu qarışıqlıqda hərə bir tərəfə, əksəriyyət isə kəndirbazın düşdüyü yerə qaçırdı. Zərdüşt isə yerindəcə dayanmışdı. Kəndirbazın möhkəm əzilmiş, amma ölməmiş,nəfəsi hələ gələn bədəni düz onun böyrünə düşdü. Az sonra onun huşu özünə gəldi və böyründə dizi üstə çökmüş Zərdüştü görüb: “Sən burada nə qayırırsan? – deyə handan-hana dilləndi. – Mən şeytanın mənə badalaq vuracağını çoxdan bilirdim. İndi məni cəhənnəmə aparmaq istəyir.Sən ona mane olmaq istəyirsən?”

“And olsun şərəfimə, dostum, –deyə Zərdüşt cavab verdi. Haqqında danışdığın şeylərin heç biri - nə şeytan, nə də cəhənnəm yoxdur.Sənin ruhun bədənindən tez öləcək. Odur ki, heç nədən qorxma”!

Adam şübhə ilə ona baxıb dilləndi: “Əgər dediklərin düzdürsə, onda mən həyatı itirərkən heç nə itirmirəm. Mən zərbələrlə və aclıqla rəqs etməyi öyrədilən heyvandan bir az üstünəm”?

Zərdüşt dedi: “Heç də belə deyil. Sən təhlükədən özünə peşə yaratdın və buna görə adama nifrət etməzlər.İndi sən öz peşəndən məhv olacaqsan.Buna görə səni öz əllərimlə dəfn edəcəyəm”.

Can verən Zərdüştün bu sözlərinə cavab vermədi,yalnız Zərdüştə minnətdarlıq etmək kimi Zərdüştün əllərindən tutdu.

Bu arada axşam oldu və bazar meydanı qaranlığa qərq oldu. Sonra insanlar da dağılışmağa başladılar. Çünki insan hətta maraq və qorxudan da bezir. Lakin Zərdüşt meyitin yanında yerdə oturmağa davam etdi və düşüncələrinə qərq oldu və bununla da vaxtın keçdiyini hiss etmədi. Budur,gecə də düşdü və soyuq külək onun üzünü yaladı.Zərdüşt ayağa qalxdı və ürəyində dedi: “Ovun əcəb uğurlu oldu, Zərdüşt! Adam tutmaq istəyirdin, qismətinə meyit düşdü.

İnsan varlığı dəhşətlidir və üstəlik, həmişə mənasızdır: aldatma onun qismətinə çevrilə bilər.

Mən insanlara onların varlığının mənasını öyrətmək istəyirəm: bu məna fövqəlinsandır. İnsan, qara buluddan çaxan şimşəkdir.

Ancaq mən hələ onlardan uzağam və düşüncəm onların düşüncələrini söyləmir. İnsanlar üçün mən hələ dəli ilə cəsəd arasındakı ortayam.

Gecə qaranlıqdır, Zərdüştün getdiyi yollar da qaranlıqdır. Gedək, soyuq, cansız yoldaş! Səni öz əllərimlə basdıracağım yerə aparıram”.

Bunu ürəyində deyən Zərdüşt ölünü belinə alıb yola düşdü. Lakin o, yüz addım getməmiş bir adam-qüllədəki təlxək ona yaxınlaşdı və qulağına pıçıldamağa başladı: “Çıx get bu şəhərdən, Zərdüşt! Burada çox adam sənə nifrət edir. Yaxşı və saleh insanlar sənə nifrət edir və səni düşmən adlandırırlar. Möminlər də sənə nifrət edir və səni kütlə üçün təhlükəli adam hesab edirlər. Sənin xoşbəxtliyindəndir ki, sənə güldülər və sən həqiqətən təlxək kimi danışırdın. Bəxtin onda gətirdi ki, bu itin meyitinə sahib çıxdın. Özünü belə alçaltmağın bugünlük səni xilas etdi. Amma çıx get bu şəhərdən, yoxsa sabah mən sənin ölünün üstündən tullanacam”. Bunu deyən adam gözdən itdi və Zərdüşt qaranlıq küçələrlə yoluna davam etdi.

O, şəhər darvazasının qarşısında qəbirqazanlarla rastlaşdı. Qəbirqazanlar Zərdüştü tanıyıb üzünə məşəlin işığını salaraq onu ələ saldılar: “Zərdüşt ölü it daşıyır.Əhsən, Zərdüşt qəbirqazan oldu! Biz əlimizi belə zibilə bulaşdırmazdıq və bizim əllərimiz bu qazanc üçün çox təmizdir. Zərdüşt şeytanın tikəsini əlindən almaq istəyir? Nuş olsun!” Xoş şam yeməyi arzulayırıq! Amma şeytan Zərdüştdən daha hiyləgər oğru olsa necə? O, ikisini də oğurlayacaq, ikisini də yeyəcək!” Və onlar gülüb öz aralarında pıçıldaşdılar.

Zərdüşt onlar heç bir söz deməyib yoluna davam etdi. O, iki saat meşələrdən, bataqlıqlardan keçdi və tez-tez canavarların ac ulamalarını eşitdi. Nəhayət, onu da aclıq bürüdü. O, işıq gələn tənha bir evin qarşısında dayandı.

“Acından ürəyim gedir. Meşədə,bataqlıqda, gecələr daha çox acıram. Aclığımın heyrətamiz şıltaqlıqları var. Bu şıltaqlıqlar daha çox nahardan sonra baş verir və mən bu gün nədənsə bütün günü aclıq hiss etmədim”.

Və bu sözlərlə Zərdüşt evin qapısını döydü. Qapıya əlində fənər qoca bir kişi çıxdı. “ Yuxumu pozan kimdir belə”? – deyə soruşdu.

“Həm diri,həm dəə ölü, – Zərdüşt dilləndi. – Mənə yeməyə və içməyə bir şey verin, səhərdən dilimin altından heç nə keçməyib. Acları yedizdirən öz ruhunu zənginləşdirir”.

Qoca getdi, amma dərhal qayıtdı və Zərdüştə çörək və şərab təklif etdi. “Bura ac qalanlar üçün pis bir yerdir. Buna görə də burada yaşayıram. Bu tərki dünya qocanın vəhşi heyvan da, insan da gəlir. Ancaq yoldaşını da yeməyə çağır. Deyəsən o səndən də çox yorulub”. Zərdüşt cavab verdi: “Yoldaşım ölüb, onu yeməyə razı salmaq çətin olardı. “"Bu məni maraqlandırmır. Qapımı kim döyürsə, ona təklif etdiyimi qəbul etməlidir. Yeyin və xoş gəldiniz!” – deyə qoca mızıldanaraq cavab verdi.

Bundan sonra Zərdüşt yola və ulduzların işığına güvənərək daha iki saat yol getdi. Çünki bu onun adət etdiyi və sevdiyi gecə gəzintisi idi. Amma hava işıqlaşanda Zərdüşt sıx bir meşəyə girdi. Burdan o yana yol artıq görünmürdü. Sonra meyiti başının hündürlüyündə gövdəsi içiboş bir ağacın içinə qoydu.Çünki meyiti canavarlardan qorumaq istəyirdi. Daha sonra özü də yerə, mamırın üstünə uzandı və yorğun bədəni, sarsılmaz ruhu ilə dərhal yuxuya getdi.

Zərdüşt günortaya qədər yatdı və nəhayət gözlərini açdı.O, təəccüblə meşəyə baxdı, sükutu dinlədi və daxili səsinə qulaq asdı. Sonra qəfildən quru yerə həsəd aparan bir dənizçi kimi sürətlə ayağa qalxdı və sevindi: çünki o, yeni bir həqiqət gördü. Və ürəyində belə dedi:

“Elə bil içimdə ay doğdu: mənə ölü canlar, istədiyim yerə özümlə apardığım ruhsuz cəsəd yox, həqiqi yol yoldaşı lazımdır

Elə bil mənə bir nur nazil oldu: Zərdüşt xalqa deyil, yoldaşlarına danışmalıdır! Zərdüşt sürünün çobanı və iti olmamalıdır!

Mən sürüdəki çoxlarını şirnikləndirmək üçün gəlmişəm. Camaat və sürü mənə qəzəblənəcək: çobanlar Zərdüştə quldur demək istəyirlər.

Mən onlara çoban deyirəm, amma onlar özlərini xeyirxah və saleh adlandırırlar.

Mən onlara çoban deyirəm, amma onlar özlərini dindar hesab edirlər.

Xeyirxah və saleh insanlara bax! Onlar ən çox kimə nifrət edirlər? Dəyərlərini məhv edənlərə, cinayətkarlara. Amma yaradıcı elə budur.

Möminlərə bax! Onlar bəs kimə ən çox nifrət edirlər? Dəyərləri məhv edənə. Amma yaradıcı elə budur.

Yaradan nə cəsədlər, nə sürülər və nə də möminlər deyil,yoldaşlar axtarır. O, yaradanı,yeni lövhələrə yeni dəyərlər yazanları axtarır.

Yaradan onunla birlikdə məhsul yığa biləni axtarır. Çünki onun üçün məhsul yetişib. Amma biçin üçün onun yüz orağı yoxdur, ona görə də o, sünbülləri qopararaq çıxarır və qəzəblənir.

Yaradıcı insan özünə yoldaş, orağını itiləməyi bacaranı axtarır. Onları dağıdıcı, yaxşı və pisə nifrət edənlər adlandırılacaqlar.Amma onlar məhsulu biçib bayram edəcəklər.

Zərdüşt onunla birlikdə məhsulu biçənləri və bayram edənləri axtarır. O, sürülərlə, çobanlarla və meyitlərlə nə yarada bilərdi?

Və sən, ey mənim ilk yoldaşım, əlvida! Səni ağac oyuğunda basdırdım, səni canavarlardan yaxşı gizlətdim.

Amma mən səninlə ayrılıram, çünki vaxt gəlib çatdı. Sübhdən axşama qədər başımda yeni bir həqiqət dolaşdı.

Mən nə çoban, nə də qəbirqazan deyiləm.Mən bir daha xalqa danışmayacağam: sonuncu dəfə ölüyə danışdım.

Mən yaradanlara,məhsulu yığanlara,bayram edənlərə qoşulmaq istəyir, onlara göy qurşağını və fövqəlinsanın bütün mərhələlərini göstərmək istəyirəm.

Mən mahnımı tənhalara da, ikilikdə tək qalanlara da oxuyacağam.Eşidilməyənləri eşitmək üçün qulağı olanın qəlbini xoşbəxtliyimlə doldurmaq istəyirəm.

Mən məqsədim üçün çalışıram, öz yolumla gedirəm; Yavaş və diqqətsiz olanların üstündən keçəcəm. Qoy mənim addımlarım onların məhvi olsun!”

Zərdüşt ürəyində belə dedi. Artıq gün günorta olmuşdu. Sonra o təəccüblə səmaya baxdı və bir quş səsi eşitdi. Və o, səmada bir qartal gördü. Qartal səmada qıy vururdu və bir ilan da ondan asılı qalmışdı. Amma ilan qartalın qəniməti yox, sirdaşı idi. İlan qıvrılaraq qartalın boynuna dolanmışdı.

“Bunlar mənim heyvanlarımdır!”- Zərdüşt dedi və ürəyində sevindi.

“Ən məğrur, ən ağıllı heyvan. Bilmək istəyirlər, Zərdüşt saqdırmı? Doğrudanmı mən hələ sağam?

(Ardı var)

Tərcümə etdi: Şakir QURBANOV

FRİDRİX NİTSŞE : Zərdüşt belə dedi- Hamının və heç kimin kitabı

FRİDRİX NİTSŞE : Zərdüşt belə dedi-Hamının və heç kimin kitabı

II HİSSƏ

Əvvəllər Allaha qarşı küfr ən böyük küfr idi; lakin Allah öldü və bu küfr edənlər də onunla birlikdə öldülər. İndi Yerə küfr etmək, anlaşılmazlığın mahiyyətini yerin mənasından daha yüksək şərəfləndirmək kimi ən dəhşətli cinayətdir!

Bir zamanlar ruh bədənə nifrətlə yanaşırdı.O zamanlar bundan yüksək nifrət yox idi.O,bədəni cılız,iyrənc və ac görmək istəyirdi.Bu yolla o, bədəndən və torpaqdan qaçmağı düşünürdü.

Oh, bu ruhun özü hələ cılız, iyrənc və ac idi; və qəddarlıq bu ruhun şəhvəti idi!

Ancaq indi də, qardaşlarım, mənə deyin: bədəniniz ruhunuz haqqında nə deyir? Ruhunuz yoxsulluq və çirkinlik və özündən acınacaqlı bir məmnunluq deyilmi?

Həqiqətən, insan çirkli bir axındır. Çirkli axını qəbul etmək və murdar olmamaq üçün dəniz olmalısan.

Baxın, mən sizə fövqəlinsan haqqında öyrədirəm: o, sizin böyük nifrətinizi batıra biləcəyi dənizdir.

Yaşaya biləcəyiniz ən yüksək şey nədir? Bu, böyük nifrət saatıdır: sənin xoşbəxtliyin, ağlın və fəzilətinin də sənə iyrənc olduğu saat.

O saat ki, siz deyirsiniz: “mənim xoşbəxtliyim nədən ibarətdir! Bu, yoxsulluq və çirkinlik və özündən acınacaqlı bir razılıqdır. Mənim xoşbəxtliyim varlığın özünü doğrultmalı idi!”

O saat ki, siz deyirsiniz: “ağlım nədən ibarətdir! O, aslan yemək əldə etdiyi kimi bilik əldə edirmi? O, yoxsulluq və çirkinlik və özündən acınacaqlı bir razılıqdır!”

O saat ki, siz deyirsiniz: “Mənim fəzilətim nədən ibarətdir! O, hələ məni dəli etməyib. Necə də yorulmuşam yaxşılığımdan da, pisliyimdən də! Bütün bunlar yoxsulluq və çirkinlik və özündən miskin bir razılıqdır!”

O saat ki, siz deyirsiniz: “Mənim ədalətim nədən ibarətdir? Alov və kömür olduğumu görmürəm. Ədalət isə od və kömürdür!”

O saat ki, siz deyirsiniz: “Mənim mərhəmətim nədən ibarətdir! Məgər mərhəmət, insanları sevən hər kəsin amalı deyilmi? Amma mənim mərhəmətim çarmıxa çəkilmək deyil”.

Əvvəllər bu cür demisinizmi? Əvvəllər belə qışqırmısınızmı? Ah, kaş ki, sizin belə qışqırdığınızı eşitsəydim!

Bu, sizin günahınız deyil-özünüzdən razılığınız səmaya fəryad edir; günahlarınızın miskinliyi səmaya fəryad edir!

Bəs sizi dili ilə yalayacaq şimşək haradadır? Bəs onda sizə aşılamansı lazım olan dəlilik haradadır?

Baxın, Mən sizə fövqəlinsan haqqında öyrədirəm: o şimşəkdir, dəlilikdir!

Zərdüşt belə danışarkən camaatın içindən kimsə qışqırdı: “Nə vaxtdır kəndirbazın sorağın almışıq, imkan ver baxaq də!” Və bütün camaat Zərdüştə gülməyə başladı. Kəndirbaz isə bu sözlərin ona aid olduğunu düşünərək öz işinə başladı.

Zərdüşt camaata baxıb təəccübləndi. Sonra belə dedi:

İnsan heyvanla fövqəlinsan arasında uzanan bir kəndirdir - uçurumun üstündəki kəndir.

Ötmək təhlükəlidir, yolda olmaq təhlükəlidir, geriyə baxmaq təhlükəlidir, qorxu və dayanmaq təhlükəlidir.

İnsanla bağlı önəmli olan odur ki, o, məqsəd deyil, körpüdür: bir insanda sevə biləcəyiniz tək şey onun keçid və ölüm olmasıdır.

Mən həlak olmaqdan başqa necə yaşamağı bilməyənləri sevirəm, çünki onlar körpüdən keçirlər.

Mən böyük nifrət edənləri sevirəm, çünki onlar böyük pərəstişkarlar və başqa bir sahilə yönəlmiş həsrət oxlarıdır.

Ulduzların arxasında ölməyə və yaşamağa əsas axtarmayanları sevirəm- amma özlərini torpağa qurban verənləri, yerin bir gün fövqəlinsanlar ölkəsinə çevrilməsini sevirəm.

Mən dərk etmək üçün yaşayanı, eyni zamanda nə vaxtsa fövqəlinsanın yaşadığını dərk edəni sevirəm. Çünki o, məhvini belə istəyir.

Bir fövqəlinsana yurd quranı, torpaqlarını, heyvanlarını və bitkilərini onun üçün hazırlamaq işləyəni sevirəm: çünki o, məhvini belə istəyir.

Öz fəzilətini sevən birini sevirəm: çünki fəzilət məhv olmaq istəyi və həsrət oxudur.

Mən özünü qorumayan, ancaq fəzilətinin ruhu olmaq istəyən birini sevirəm: çünki o, ruh kimi körpüdən keçir.

Fəzilətindən cazibə qüvvəsini və hücumunu edən birini sevirəm: çünki fəziləti naminə hələ də yaşamaq və daha çox yaşamamaq istəyir.

Çox fəzilət sahibi olmaq istəməyən birini sevirəm. Bir fəzilət ikidən daha çox fəzilətdir, çünki onda bədbəxtlik əlaməti var.

Mən ruhu israf ediləni, minnətdarlıq, özünə edildiyi yaxşılığın əvəzini istəməyən hər kəsi sevirəm: çünki o, daim bəxş edir və özünü qorumaq istəmir.

Mən zər atmaqda bəxti gətirəndə utanan və sonra özündən soruşan “mən doğrudanmı aldadan oyunçuyam?” soruşan - adamı sevirəm. Çünki o, məhvini istəyir.

Mən öz əməllərindənin əvvəl qızıl sözlər deyəni və həmişə vəd etdiyindən daha çox yerinə yetirən birini sevirəm: çünki o, məhvini istəyir.

Mən gələcəyin insanlarına haqq qazandıran və keçmişin insanlarını xilas edəni sevirəm: çünki o, indiki insanlardan məhvini istəyir.

Allahını sevdiyi kimi Allahını cəzalandıran adamı da sevirəm, çünki o, Allahın qəzəbindən həlak olmalıdır.

Ruhu yaralarında belə dərin olan və ən kiçik bir sınaqda ölə bilən birini sevirəm: o, həvəslə körpüdən keçir.

Mən ruhu dolub-daşanı sevirəm. O, özünü unudur və hər şey onun özündə olur: beləcə, hər şey onun məhvinə çevrilir.

Ruhu və ürəyi azad olanı sevirəm: buna görə başı yalnız ürəyinin bətnidir və ürəyi onu məhvə aparır.

İnsanın üstündən asılmış qara buluddan bir-birinin ardınca düşən ağır damcılar olanların hamısını sevirəm: onlar ildırımın yaxınlaşmasını bəyan edir və bir müjdəçi kimi məhv olurlar.

Baxın, mən ildırımın və buluddan düşən ağır damlanın müjdəçisiyəm; lakin bu ildırım fövqəlinsan adlanır.

Bu sözləri deyəndən sonra Zərdüşt yenə camaata baxıb susdu və ürəyində dedi: “Budur, onlar dayanıb gülürlər: onlar məni başa düşmürlər, mənim çıxışlarım bu qulaqlar üçün deyil”.

Yəni doğrudanmı əvvəlcə bu adamların qulaqlarını qoparmaq lazımdır ki, gözləri ilə dinləməyi öyrənsinlər? Doğrudanmı mən təbil çalmalı, yaxud tövbə vaizləri kimi donquldanmalıyam? Yoxsa onlar yalnız kəkələyən adama inanırlar?

Onların qürur duyduqları bir şey var. Bəs onları qürurlandıran şeyləri nə adlandırırlar? Buna mədəniyyət deyirlər ki,bu da onları keçi otaranlardan fərqləndirir.

Buna görə də onlar özləri haqqında “nifrət” sözünü eşitməyi sevmirlər. Mən onların qüruruna danışacağam.

Mən onlara ən alçaq məxluqdan- sonuncu insandan danışacağam ”.

Və Zərdüşt camaata belə dedi: “İnsanın öz məqsədini təyin etmə vaxtı çatıb. Ən yüksək ümidimimizin ağacını əkmək vaxtı gəlib”.

Onun torpağı hələ də bunun üçün kifayət qədər zəngindir. Amma bu torpaq nə vaxtsa məhsuldar olmayacaq və onda bir dənə də olsun hündür ağac bitməyəcək.

Vay halına! Elə bir vaxt yaxınlaşır k, insanın əlləri əsəcək və o özünün qəm oxunu insandan yüksəyə ata bilməyəcək!

Sizə deyirəm: rəqs edən bir ulduz doğmaq üçün özünüzdə daha çox xaos daşımalısınız. Sizə deyirəm: sizdə hələ də xaos var.

Vay halına!İnsanın daha ulduz doğurmayacağı bir vaxt yaxınlaşır. Vay halına! Artıq özünə nifrət edə bilməyən ən alçaq insanın vaxtı yaxınlaşır.

Baxın! Mən sizə sonuncu insanı göstərirəm.

“Sevgi nədir? Yaratma nədir? Can atma? Ulduz nədir?”- sonuncu adam soruşur və gözlərini qırpır.

Yer üzü kiçildi və onu kiçik edən sonuncu insan onun üstündən tullanır. Onun nəsli torpaq birəsi kimi yenilməzdir.Sonuncu insan hamıdan çox yaşayır.

Sonuncu insanlar gözlərini qırparaq deyirlər: “Xoşbəxtliyi biz tapdıq”.

Onlar yaşamaq üçün soyuq olan ölkələri tərk etdilər: çünki onlara istilik lazımdır. Onlar həm də qonşusunu sevirlər və ona yaxınlaşırlar: çünki onların isti münasibətə ehtiyacları var.

Xəstələnmək və ya inamsız olmaq onların arasında günah sayılır, çünki onlar ehtiyatla gəzirlər. Bəzi ağılsızlar hələ də daşlara,insanlara dəyib büdrəyirlər!

Zaman zaman bir az zəhər: o, xoş yuxulara səbəb olur. Və sonunda, daha çox zəhər ki, xoş ölə biləsən.

Onlar hələ də işləyirlər, çünki iş əyləncədir. Ancaq əyləncənin onları yormamasının qayğısını çəkirlər.

Nə kasıb, nə də varlı olacaq: hər ikisi də çox əziyyətlidir. Və kim daha çox idarə etmək istərdi? Kim itaət edir? Hər ikisi də çox əziyyətlidir.

Çoban yoxdur, yalnız sürü var! Hamı bərabərlik istəyir, hamı bərabərdir: kim özünü fərqli hiss edirsə, könüllü olaraq dəlixanaya gedir.

Onların ən ağıllıları gözlərini qırparaq deyirlər: “Əvvəllər bütün dünya dəli idi”.

Hər kəs ağıllıdır və hər kəs hər şeyi bilir; belə ki, fasiləsiz olaraq gülmək olar. Onlar hələ də mübahisə edirlər, amma tezliklə barışarlar - əks halda bu, mədə pozguntusuna gətirib çıxarardı.

Onlar gündüzdən də, gecələrdən də zövq alırlar; amma sağlamlıq hər şeydən üstündür.

Onlar “Xoşbəxtliyi biz tapdıq” deyirlər və gözlərini qırpırlar.

Zərdüştün “Müqəddimə” adlandırılan ilk nitqi burada başa çatdı, çünki camaatın qışqırığı və sevinci onu susmağa vadar etdi. “Bizə bu sonuncu insanı ver, ey Zərdüşt, bizi bu sonuncu insanlar kimi et! Biz isə sənə fövqəlinsan verəcəyik!” – deyə qışqırdılar. Amma Zərdüşt kədərləndi və ürəyində dedi:“Onlar məni anlamır, mənim fikirlərim onlara çatmır”.

Aydındır ki, mən dağda çox yaşamışam, çaylara və ağaclara çox qulaq asmışam: indi onlarla keçi otaranlar kimi danışıram.

Ruhum dağlar kimi əyilməz və işıqlıdır. Amma elə bilirlər ki, mən soyuqqanlıyam, gülüb dəhşətli zarafatlar edirəm.

Və beləcə mənə baxıb gülürlər və gülərkən yenə də mənə nifrət edirlər. Onların gülüşlərində bir soyuqluq var”.

(Ardı var)

Tərcümə etdi: Şakir QURBANOV

FRİDRİX NİTSŞE: ZƏRDÜŞT BELƏ DEDİ

FÖVQƏLİNSAN VƏ SONUNCU İNSAN HAQQINDA

Zərdüştün otuz yaşı tamam olanda vətənini, vətəninin gölünü tərk edib dağlara qalxdı. O, burada ruhundan, tənhalıqdan həzz alaraq yaşadı və on il ərzində bu cür həyat onu bezdirmədi. Nəhayət, bir gün qəlbində bir dəyişiklik baş verdi və o, bir səhər günəşin şəfəqləri ilə bərabər qalxdı və üzünü günəşə tutub belə dedi:

“Ey Günəş! Əgər üzərinə işıq saçdığın insanlar olmasaydı, sənin xoşbəxtliyinin bir dəyəri olardımı? On il mağaramı işıqlandırdın. Əgər mənim özüm, qartalım və ilanım olmasaydı, sacdığın işığından,tutduğun yoldan özün bezərdin.

Amma biz hər səhər səni, sənin işığını gözləmiş, şəfəqlərini artıqlaması ilə qəbul edib sənə dua etmişik.

Bax! Mən həddindən artıq bal toplayan arı kimi öz müdrikliyimdən bezmişəm; mənə, mənə tərəf uzadılmış əllər lazımdır.

Mən insanlar arasında müdrik insanlar yenə dəliliklərinə, kasıblar isə sərvətlərinə sevinənə qədər vermək və bəxş etmək istərdim.

Sən ey günəş! Bunu etmək üçün sənin hər axşam dənizə baş vurub işığını da dünyanın digər tərəfinə apardığın kimi, mən də aşağı enməliyəm.

Mən aşağı enmək istəyən insanların dediyi - aşağı enməyi,qürub etməyi sənin kimi bacarmalıyam.

Mənə xeyir-dua ver, ey gözütox, həddən artıq böyük xoşbəxtliyə belə həsəd aparmadan baxan!

Aşıb-daşmağa hazır olan piyaləyə xeyir-dua ver ki, ondan qızılı su axsın və sevincinin parıltısını hər yerə yaysın!

Bax, bu piyalə yenidən boşalmaq və Zərdüşt yenidən insan olmaq istəyir”.

- Beləliklə, Zərdüştün qürubu başladı.

Zərdüşt dağdan tək endi və onun qarşısına heç kim çıxmadı. Lakin o, meşəyə girəndə qəflətən qarşısına meşədə kök axtarmaq üçün müqəddəs daxmasını tərk etmiş qoca bir kişi çıxdı və Zərdüştə belə dedi:

Bu sərgərdan mənə yad deyil. Bir neçə il əvvəl o, buradan keçib. Onu Zərdüşt deyə çağırırdılar. Amma o dəyişib.

O zaman sən öz külünü dağa daşıdın. İndi isə odunu dərələrə aparmaq istəyirsən? Məgər yanğın törədənin cəzalandırılmasından qorxmursan?

Bəli, mən Zərdüştü tanıyıram. Baxışı safdır, dodaqlarında nifrət yoxdur. Buna görə də rəqs edirmiş kimi yerimirmi?

Zərdüşt dəyişdi, Zərdüşt uşaq oldu, Zərdüşt oyandı: yatanlar arasında nə istəyirsən?

Dənizdəki kimi tək yaşayırdın və dəniz səni ağuşuna almışdı. Vay! quruya çıxmaq istəyirsən? Yenidən bədənini daşımaq istəyirsən?"

Zərdüşt cavab verdi: “Mən insanları sevirəm”.

Nurani qoca dedi: "Mən də meşəyə və səhraya məhz buna görə getmədimmi? Məgər mən insanları çox sevdiyim üçün getmədimmi?

İndi isə mən insanları yox, Allahı sevirəm. İnsan mənim üçün çox qeyri-kamildir. İnsana sevgi məni öldürə bilərdi”.

Zərdüşt cavab verdi: “Mən sevgi haqqında nə dedim?Mən insanlara hədiyyə aparıram”.

Qoca dedi: “Onlara heç nə vermə! Onlardan bir şey götürüb özləri ilə aparmaq daha yaxşıdır - əgər bu sənin üçün yaxşı olsa, onlar üçün də yaxşı olacaq! Əgər onlara bir şey vermək istəyirsənsə, sədəqədən artıq heç nə vermə və onları səndən bir şey istəmələrinə məcbur et!”

Zərdüşt cavab verdi: “Xeyr, mən sədəqə vermirəm. “Bunun üçün çox kasıbam”.

Nurani qoca Zərdüştə gülməyə başladı və dedi: “Onda çalış ki, onlar sənin xəzinəni qəbul etsinlər! Onlar zahidlərə qarşı inamsızdırlar və bizim vermək üçün gəldiyimizə inanmırlar!

Küçələrdəki addımlarımız onlar üçün çox tənha səslənir. Gecə, yataqlarında, günəş doğmadan çox əvvəl gəzən bir insanı eşitsələr, özlərindən soruşurlar: bu oğru hara belə gedir?

İnsanların yanına getmə və meşədə qal! Ən yaxşısı, heyvanlara tərəf get! Niyə mənim kimi olmaq istəmirsən - ayılar arasında ayı, quşlar arasında quş?”

“Qoca meşədə nə edir?” – deyə Zərdüşt soruşdu.

Qoca cavab verdi: “Mən mahnılar bəstələyirəm və oxuyuram və mahnılar bəstələyəndə gülürəm, ağlayıram və saqqalıma mızıldanıb Allahımı tərifləyirəm.

Mahnı oxumaqla, ağlamaqla, gülməklə və mızıldanmaqla Allahımı həmd edirəm. İndi de görüm, bizə nə hədiyyə edirsən?”

Bu sözləri eşidən Zərdüşt qocaya baş əydi və dedi: “Mən sizə nə verə bilərəm! İcazə verin, tez ayrılım ki, sizdən bir şey almayım!”- Beləliklə, onlar müxtəlif istiqamətlərə ayrıldı və ayrılarkən hər ikisi uşaq kimi güldü.

Ancaq Zərdüşt tək qalanda ürəyində belə dedi: “Bu mümkündürmü! Bu nurani qoca öz meşəsində hələ Tanrının öldüyünü eşitməyib”.

Meşənin arxasında uzanan ən yaxın şəhərə çatan Zərdüşt orada bazar meydanına toplaşan çoxlu sayda insan gördü: burada ona kəndir üzərində rəqs edənin tamaşı vəd edilmişdi. Zərdüşt xalqa belə dedi: Mən sizə fövqəlinsan haqqında öyrədirəm. İnsan, baş verəcək şeydə heç nədir. Onu üstələmək üçün nə etdiniz?

Bütün varlıqlar indiyə qədər özlərindən daha üstün bir şey yaratmışlar; və siz bu böyük dalğanın dibi olmaq və insanı ötüb keçməkdənsə, vəhşi vəziyyətə qayıtmaq istəyirsiniz?

İnsana münasibətdə meymun nədir? Gülüş və ya əzablı ayıb. İnsan da fövqəlinsan üçün eyni olmalıdır: gülüş və ya ağrılı bir ayıb.

Qurddan insana qədər yol keçdiniz, amma sizdə qurddan hələ çox şey qalıb. Siz bir vaxtlar meymun idiniz. Hətta indinin özündə insan meymundan daha çox meymundur.

Aranızda ən müdrik belə ancaq nifaq və bitki ilə kabusun qarışığıdır. Məgər mən sizə kabus,yaxud bitki olmağı deyirəm?

Mən sizə fövqəlinsan haqqında danışmaq istəyirəm!

Fövqəlinsan-bütün yer üzünün mənasıdır.Qoy bunu iradəniz də desin: Fövqəlinsan-bütün yer üzünün mənası olsun!

Qardaşlarım, sizə yalvarıram, yerə sadiq qalın və yerüstü ümidlərdən danışanlara inanmayın! Onlar zəhərləyicilərdir, bunu bilsələr də, bilməsələr də. Torpağın da bezarıdığı bu ölənlər,özlərini belə zəhərləyənlər həyata nifrət edirlər. Qoy onlar yox olsun!

(Ardı var)

Tərcümə etdi: Şakir QURBANOV

2001-ci il 11 sentyabr terror aktından 23 il ötür

11 sentyabr 2001- ci il –Düz 23 il bundan əvvəl Əl-Qaidə terror təşkilatı tərəfindən ABŞ-nin Nyu-York və Vaşinqton şəhərlərindəki hədəflərə qarşı terror aktı həyata keçirilmişdir.

Yerli vaxtla saat 08:46-da "American Airlines" (Amerika hava yolları) şirkətinə məxsus sərnişin təyyarəsi Nyu-Yorkda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzinin Şimal qülləsinə çırpıldı. 09:03 radələrində isə Cənub qülləsi bənzər hücuma məruz qaldı. Binaların aşmasına səbəb baş vermiş güclü yanğınlar idi. Sonuncu hücumdan 40 dəqiqə sonra ABŞ Müdafiə Nazirliyi — Pentaqonun binası da intiharçıların idarə etdikləri təyyarə tərəfindən vuruldu. Bu hücumdan 25 dəqiqə keçdikdən sonra eyni məqsədlə qaçırılan bir sərnişin təyyarəsinin hava hücumundan müdafiə qüvvələri tərəfindən vurularaq zərərsizləşdirildiyi açıqlandı. Həmin təyyarənin hədəfinin Ağ Ev olduğu bildirildi.

Rəsmi məlumatlarda bildirilirdi ki, 2001-ci il sentyabrın 11-də səhər saatlarında “Boeing 767” tipli iki təyyarə Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin Nyu-York şəhərindəki 110 mərtəbəli qoşa binalarına, “Boeing 757” tipli üçüncü təyyarə isə Vaşinqtonda yerləşən ABŞ Müdafiə Nazirliyinin (Pentaqon) binasına çırpılıb.

Terrorçular müntəzəm reyslər yerinə yetirən dörd sərnişin avialaynerini zəbt edərək onları Nyu-Yorkda Manhettenin cənub hissəsində yerləşən Ümumdünya Ticarət Mərkəzinin qüllələrinə və Vaşqinqtonda Pentaqonun binasına yönəldiblər. Ehtimal ki, onlar Kapitoliyanın və ya Ağ evin binasına uçmağa cəhd göstəriblər. İndi artıq məlumdur ki, sonuncu təyyarə hədəfə çatmayıb, çünki bir qrup cəsur sərnişin terrorçuları zərərsizləşdirməyə nail olub və təyyarə Pensilvaniya ştatında yerə çırpılıb. Terror aktları nəticəsində 2977 nəfər həlak olub, 19 terrorçu ölüb, 24 nəfər itkin düşüb.

Terrorun hədəfi

Bu hücumun əsas məqsədi sadəcə binalar, hətta bina və təyyarələrdəki minlərlə günahsız qurbandan daha böyük bir şey idi. Ən yaxın fiziki hədəflər Pentaqonun bir hissəsi, aşağı Manhetten və 4 təyyarə idi. Dünya Ticarət Mərkəzi bir zamanlar dünyanın ən hündür binası sayılan məşhur Əkiz Qüllələrin də daxil olduğu aşağı Manhettendə yerləşən 7 binadan ibarətdir. Müstəqil blokda yerləşən Bina 7 də daxil olmaqla 7 binadan ibarət kompleksə 2001-ci il sentyabrın 11-də çox ağır zərbə vuruldu. Dünyanın ən böyük ofis binası sayılan Pentaqon Amerika Birləşmiş Ştatlarının ürəyi hesab edilir. 11 sentyabr hücumlarında binanın 10 hissəsindən biri zərər gördü. Pentaqonda yerləşən Dünya Ticarət Mərkəzi dünyada iki ən yaxşı müdafiə olunan binadan biri hesab edilirdi. Geriyə qalan mənzərə isə misli görülməmiş bir dəhşətdir. 11 nömrəli sərnişin təyyarəsinin Şimal qülləsinin 95-ci mərtəbəsi ilə toqquşması nəticəsində yaranan qəza 92-ci mərtəbədən yuxarıda olan insanlara zərər verdi. Qəza bölgəsi olan mərtəbələr tüstü ilə dolduqca insanlar tullanmağa başladılar. Təmiz havada 10 saniyə yaşamaq zəhərli tüstünü ciyərlərə çəkərək ağır və dözülməz ölümdən əziyyət çəkməkdən daha yaxşı idi. Çoxlu sayda insan ilk öncə Cənub qülləsinin partlayışına şahidlik etdi. Onlar Dünya Ticarət Mərkəzinin tamamilə dağılacağı haqda heç bir fikri olmayan, binanın ətrafına yığışan çoxlu sayda yanğınsöndürən və tibb işçilərindən ibarət fövqəladə hallar zamanı yardıma gələn insanlar idilər. Cənub Qülləsinin şəkil və videoları Şimal qülləsinin dağılması haqqında ətraflı sübutlar verir. Hər iki qüllə qəza bölgəsində yaranan partlayış nəticəsində aşağıya doğru parçalandı və yerə çatmamışdan əvvəl çox böyük toz və çöküntüyə çevrildi. Bu hadisələr 3 minə yaxın sadə vətəndaşın ölümü, 6 mindən çox insanın yaralanması ilə nəticələndi.

Federal Təhqiqat Bürosunun araşdırması

Federal Təhqiqat Bürosu 3 gün içində təyyarə oğrularının siyahısını tərtib etdi. Üsamə bin Laden bu əməliyyatı Əfqanistanda bir mağarada planlamışdı. Talibana qarşı cavab hücumu tezliklə baş verdi. Federal Təhqiqat Bürosu Amerika tarixində ilk dəfə PENTTBOM əməliyyatı adlanan böyük araşdırma başlatdı. Şübhəlilər 72 saat içində müəyyənləşdirildi, çünki onların bir neçəsi uçuş biletlərində və kredit kartı qeydlərində adlarını dəyişdirməyə təşəbbüs etmişdilər. Onlar təyyarədə Amerika vətəndaşı olmayan sərnişinlər arasında demək olar ki, yeganə ərəb sərnişinlər idilər və bu da Federal Təhqiqat Bürosuna doğum tarixi, viza statusu, yaşayış yeri kimi məlumatlardan istifadə edərək şübhəli sərnişinlərin kimliyini müəyyənləşdirməyə imkan verdi. 2001-ci il sentyabrın 27-də Federal Təhqiqat Bürosu 19 təyyarə oğrusunun milliyyəti və uydurma adları haqqında məlumatları və şəkillərini yayımladı. Şübhəli təyyarə oğruları Səudiyyə Ərəbistan, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Liviya və Misirdən idilər

Terrorla mübarizə

Hücumdan sonra Corc Buş administarsiyası Osama Bin Laden və Əl Qaidə təşkilatının ədalətə təslim olunmasi və digər terror şəbəkələrinin yaranmasının qarşısını almaq üçün terrorizmlə mübarizə elan etdi. Bu mübarizə terror törədən dövlətlərə qarşı iqtisadi və hərbi sanksiyalar tətbiq etmək, qlobal ciddi nəzarət və kəşfiyyatı artırmaq məqsədlərini hədəfləyirdi. Bu hadisələr ABŞ-nin beynəlxalq terrorçuluqla mübarizəyə başlamasına, əvvəlcə Əfqanıstan və daha sonra İraqa qarşı hərbi əməliyyatlara başlaması və dünyada intensiv anti-islam təbliğatının aparılması üçün bəhanə oldu.

2001-ci il sentyabrın 20-ində prezident Buş ABŞ Konqresinin birgə sessiyasında 11 sentyabr günü baş verən hadisələr, 9 günlük xilasetmə və bərpa cəhdləri və 11 sentyabr terroruna qarşı cavab tədbirləri haqqında danışdı. Zərər çəkənlərin ailələrini və həyatda qalanları maliyyə yardımı ilə təmin etmək məqsədilə hücumların qurbanlarına yardım etmək üçün böyük miqdarda pul ayrıldı, xeyriyyə cəmiyyətləri yaradıldı.

2002-ci ilin sonunda terror aktlarına qarşı hazırlıq və təxirəsalınmaz tədbirlər üçün Tomas Kinin rərbərlik etdiyi Birləşmiş Ştatlarda Terror Aktları üzrə Milli Komitə (9/11 Komitəsi) yaradıldı. 2004-cü il iyulun 22-də Komitə özünün 9/11 Komitə məruzəsini yayımladı.

11 sentyabr terrorundan 22 il ötür

11 sentyabr hadisəsindən 13 il keçdi

11 sentyabr terror aktlarından 20 il ötür - Xəzər Xəbər

11 sentyabr terrorundan 21 il ötür - FAKTLAR + FOTO - Oxu.az

ABŞ-dakı 11 sentyabr terror aktlarından 22 il ötür - FOTO | 1news.az | Xəbərlər

Təqdim etdi: Şakir QURBANOV

Fridrix Nitsşe: Bütlərin alatoranlığı və ya çəkiclə necə filosofluq edirlər

“Fəlsəfədə idrak”

Məndən soruşursunuz ki, filosofların özünəməxsusluğu nədir?.. Məsələn, onların tarixi hisslərinin olmaması, təşəkkül anlayışına nifrətləri, misirçiliyi. Onlar təsəvvür edirlər ki, onlar nəyisə tarixsizləşdirsələr, ondan mumiya düzəltsələr, bu,hörmətə layiq olacaq. Filosofların min illər boyu istifadə etdikləri hər şey anlayışların mumiyaları olmuşdur; onların əlindən heç bir şey canlı çıxmadı. Anlayışların bu bütpərəst cənabları öldürür, balzamlayır, ibadət etdikləri zaman həyat üçün təhlükəli olurlar. Ölüm, dəyişmə, qocalıq,doğuluş və böyümə onlar üçün etiraz, hətta təkzibdir.

Olan yaranmır,yaranan olmur... İndi isə onların hamısı, hətta bir növ ümidsizliklə belə, varlığa inanırlar. Amma onu ələ keçirə bilmədiklərinə görə onlara verilməməsinin səbəblərini axtarırlar. “Varlığı qəbul etməməyimizdə bir illüziya, bir aldatma olmalıdır. Yalançı harada gizlənir?” “Biz onu tapmışıq - deyə onlar sevinclə qışqırırlar. Bu, hissiyyatdır!” Əslində çox əxlaqsız olan bu hisslər bizi gerçək dünya haqqında aldadır. Əxlaq: hisslərin aldadılmasından, təşəkküldən, tarixdən, yalandan xilas olmaq, hisslərə,yalana inamdan başqa bir şey deyildir. Əxlaq: hisslərə inanan hər şeyi inkar etmək. Qalan insanların hamısı bir “kütlə”dir. Filosof olmaq, mumiya olmaq, monotonizmi məzarçıların mimikaları ilə təsvir etmək!Hər şeydən əvvəl, həyasızcasına özündə hansısa bir həqiqi şey olduğunu göstərən, məntiqin bütün səhvlərinə məruz qalmış, təkzib edilmiş, hətta qeyri-mümkün olmuş və təəssüf hissinə layiq bütün bu hissləri özünüzdən uzaqlaşdırın!..”

Dərin ehtiramla Heraklitin adını istisna edirəm. Əgər fəlsəfi publikanın qalan hissəsi hisslərin dəlillərini rədd edirdisə, o, onların dəlillərini rədd etdi. Çünki sonuncular onun çoxluğundan və dəyişilə bilməsindən danışır, şeylərin sanki daimi və vahid olduğunu göstərirdilər. Heraklit də hisslərə qarşı ədalətsiz idi. Eleatlar kimi, onun özü hesab edirdilər ki, onlar yalan danışmırdılar. Onlar ümumiyyətlə yalan danışmırlar. İlk dəfədir ki, onların şəhadətindən gətirdiyimiz şeylər onlara yalan, məsələn, vahidlik yalanı, şeylik yalanı, substansiyalar, sabitlik aşılayır... “İdrak”, hisslərin sübutunu təhrif etməyimizin səbəbidir. Hisslər təşəkkül, yox olma, dəyişiklik haqqında danışdığından yalan danışmırlar... Lakin Heraklit bu varlığn boş bir uydurma olmasında haqlı olaraq qalacaq. “Görünən” dünya yeganədir: “həqiqi dünya” ancaq ona bağlıdır.

Hisslərimizdə necə də incə müşahidə alətlərimiz var! Məsələn, hələ heç bir filosofun hörmət və minnətdarlıqla danışmadığı burun. O, öhdəmizdə olan üzvlərdən ən incə üzvdir: o, hətta spektroskopun müəyyən edə bilmədiyi minimal hərəkət fərqlərini müəyyən edə bilir.

Bu gün biz hisslərin sübutlarını qəbul etməyə qərar verdiyimiz qədər elmə yiyələnirik. O qədər ki, onları daha da təkmilləşdirməyi, silahlandırmağı, sona qədər düşünməyi öyrəndik. Qalanları xəstəliklərdir və hələ də elm deyil. Mən metafizikanı, teologiyanı, psixologiyanı, idrak nəzəriyyəsini nəzərdə tuturam. Və ya formal elm, işarələr doktrinası: məntiq və tətbiqi məntiq, riyaziyyat kimi. Onlarda problem olaraq belə reallıq yoxdur; eləcə də məntiq kimi işarələrin konvensiyasının ümumən hansı dəyərə malik olması məsələsi.

Filosofların başqa bir özünəməxsusluğu da heç də az təhlükəli deyil. O, sonuncu ilə birincini qarışdırmaqdan ibarətdir. Onlar sonda görünəni əvvələ qoyurlar - heyif! Çünki onlar heç görünməməlidir! - “ali anlayışlar”, yəni ən ümumi, ən boş məfhumlar, buxarlanan reallığın son tüstüsü.

Bu, yenə də onların ibadət tərzinin ifadəsidir. Yüksək olan aşağıdan böyüməməli, ümumiyyətlə heç böyüməməlidir... Əxlaq: Birinci dərəcəli hər şey causa sui olmalıdır. Başqa bir şeydən qaynaqlanma etiraz, dəyər şübhəsi hesab olunur. Bütün ən yüksək dəyərlər birinci dərəcəlidir, bütün ən yüksək anlayışlar: mövcud olan, qeyd-şərtsiz, yaxşı, doğru, mükəmməl - bütün bunlar baş verə bilməz, buna görə də causa sui olmalıdır. Amma bütün bunlar bir-birinə bərabər ola bilməz, özü ilə də ziddiyyət təşkil edə bilməz...

Beləliklə, onların qeyri-adi “Tanrı” anlayışı hazırdır...Axırıncı, ən nadir, ən boş olanı birinci, özlüyündə bir səbəb, ens realissimum kimi qəbul edilir... Beləliklə, bəşəriyyət xəstə hörümcəklərin beyin əzablarına ciddi yanaşmağa məcbur oldu və bu ona çox baha başa gəldi!..

Nəhayət, gəlin bunu səhv və görünüş probleminə necə fərqli baxdığımızla müqayisə edək. Bir zamanlar dəyişikliyi, təşəkkülü görünüşün sübutu, bizi çaşdıran bir şeyin olması hesab edirdilər. Bu gün isə, əksinə, biz görürük ki, idrakın xürafatı bizi vəhdət, eynilik, sabitlik, substansiya, səbəb, zahirilik, varlıq tətbiq etməyə, səhv etməyimizə məcbur edir. Hesabın ciddi yoxlaması əsasında bunun səhv olduğuna nə qədər əmin olsaq da. günəşin hərəkətində olduğu kimi, burada da eynidir: orada yanılmanın daimi müdafiəçisi gözümüz, burada isə dilimizdir. Dil öz mənşəyinə görə psixologiyanın ən ibtidai forması dövrünə gedib çıxır. Əgər dil metafizikasının əsas fərziyyələrini şüurumuza daxil etsək, kobud fetişizmə düşmüş olarıq, almanca: idraka. O, hər yerdə edəni və ediləni görür. O, ümumən səbəb kimi iradəyə inanır. O, “Mən”ə bir varlıq, bir substansiya kimi inanır. Mənə inamı hər şeyə proyeksiya edir və bununla da ilk dəfə olaraq “şey” anlayışını yaradır. Varlıq fikir yaradır, hər yerə soxulur. “Mən” anlayışından ilk dəfə törəmə olaraq “varlıq” anlayışı yaranır... Başlanğıcda iradənin aktiv bir şey, bir qabiliyyət olduğu barədə yanlış bir təsəvvür yaranır... Bu gün biz bilirik ki, bu, sadəcə sözdür... Çox sonralar, min dəfə işıqlı dünyanın ortasında idrak kateqoriyalarının tətbiqində inam, subyektiv əminlik birdən-birə filosofların beyninə nüfuz etdi.

Onlar belə nəticəyə gəldilər ki, sonuncu empirizmdən irəli gələ bilməz. Çünki, bütün empirizm onlarla ziddiyyət təşkil edir. Onlar haradan irəli gəlir? Yunanıstanda olduğu kimi, Hindistanda da eyni səhvə yol verdilər. “Biz bir vaxtlar daha yüksək dünyada (daha aşağı bir dünyada yaşamalıydıq demək əvəzinə: bu daha doğru olardı!) yaşamalıydıq.Biz ilahi olmalıydıq, Çünki bizim idrakımız var”!.. Əslində, indiyə qədər heç bir şey, məsələn, eleatların ifadə etdiyi kimi, varlıq haqqında yanlışlığa daha sadəlövh bir inandırma gücünə malik olmamışdır. Axı bizim hər sözümüz, hər cümləmiz onun üçün danışır! Eleatların əleyhdarları, Demokrit də atomunu icad edərkən varlıq anlayışının şirnikləndirilməsinə tabe oldular... Dildə “idrak” - köhnə yalançı! Qorxuram ki, Allahdan xilas olmayaq, çünki biz hələ də qrammatikaya inanırıq...

Tərcümə etdi: Şakir QURBANOV