FRİDRİX NİTSŞE : Zərdüşt belə dedi-Hamının və heç kimin kitabı
II HİSSƏ
Əvvəllər Allaha qarşı küfr ən böyük küfr idi; lakin Allah öldü və bu küfr edənlər də onunla birlikdə öldülər. İndi Yerə küfr etmək, anlaşılmazlığın mahiyyətini yerin mənasından daha yüksək şərəfləndirmək kimi ən dəhşətli cinayətdir!
Bir zamanlar ruh bədənə nifrətlə yanaşırdı.O zamanlar bundan yüksək nifrət yox idi.O,bədəni cılız,iyrənc və ac görmək istəyirdi.Bu yolla o, bədəndən və torpaqdan qaçmağı düşünürdü.
Oh, bu ruhun özü hələ cılız, iyrənc və ac idi; və qəddarlıq bu ruhun şəhvəti idi!
Ancaq indi də, qardaşlarım, mənə deyin: bədəniniz ruhunuz haqqında nə deyir? Ruhunuz yoxsulluq və çirkinlik və özündən acınacaqlı bir məmnunluq deyilmi?
Həqiqətən, insan çirkli bir axındır. Çirkli axını qəbul etmək və murdar olmamaq üçün dəniz olmalısan.
Baxın, mən sizə fövqəlinsan haqqında öyrədirəm: o, sizin böyük nifrətinizi batıra biləcəyi dənizdir.
Yaşaya biləcəyiniz ən yüksək şey nədir? Bu, böyük nifrət saatıdır: sənin xoşbəxtliyin, ağlın və fəzilətinin də sənə iyrənc olduğu saat.
O saat ki, siz deyirsiniz: “mənim xoşbəxtliyim nədən ibarətdir! Bu, yoxsulluq və çirkinlik və özündən acınacaqlı bir razılıqdır. Mənim xoşbəxtliyim varlığın özünü doğrultmalı idi!”
O saat ki, siz deyirsiniz: “ağlım nədən ibarətdir! O, aslan yemək əldə etdiyi kimi bilik əldə edirmi? O, yoxsulluq və çirkinlik və özündən acınacaqlı bir razılıqdır!”
O saat ki, siz deyirsiniz: “Mənim fəzilətim nədən ibarətdir! O, hələ məni dəli etməyib. Necə də yorulmuşam yaxşılığımdan da, pisliyimdən də! Bütün bunlar yoxsulluq və çirkinlik və özündən miskin bir razılıqdır!”
O saat ki, siz deyirsiniz: “Mənim ədalətim nədən ibarətdir? Alov və kömür olduğumu görmürəm. Ədalət isə od və kömürdür!”
O saat ki, siz deyirsiniz: “Mənim mərhəmətim nədən ibarətdir! Məgər mərhəmət, insanları sevən hər kəsin amalı deyilmi? Amma mənim mərhəmətim çarmıxa çəkilmək deyil”.
Əvvəllər bu cür demisinizmi? Əvvəllər belə qışqırmısınızmı? Ah, kaş ki, sizin belə qışqırdığınızı eşitsəydim!
Bu, sizin günahınız deyil-özünüzdən razılığınız səmaya fəryad edir; günahlarınızın miskinliyi səmaya fəryad edir!
Bəs sizi dili ilə yalayacaq şimşək haradadır? Bəs onda sizə aşılamansı lazım olan dəlilik haradadır?
Baxın, Mən sizə fövqəlinsan haqqında öyrədirəm: o şimşəkdir, dəlilikdir!
Zərdüşt belə danışarkən camaatın içindən kimsə qışqırdı: “Nə vaxtdır kəndirbazın sorağın almışıq, imkan ver baxaq də!” Və bütün camaat Zərdüştə gülməyə başladı. Kəndirbaz isə bu sözlərin ona aid olduğunu düşünərək öz işinə başladı.
4
Zərdüşt camaata baxıb təəccübləndi. Sonra belə dedi:
İnsan heyvanla fövqəlinsan arasında uzanan bir kəndirdir - uçurumun üstündəki kəndir.
Ötmək təhlükəlidir, yolda olmaq təhlükəlidir, geriyə baxmaq təhlükəlidir, qorxu və dayanmaq təhlükəlidir.
İnsanla bağlı önəmli olan odur ki, o, məqsəd deyil, körpüdür: bir insanda sevə biləcəyiniz tək şey onun keçid və ölüm olmasıdır.
Mən həlak olmaqdan başqa necə yaşamağı bilməyənləri sevirəm, çünki onlar körpüdən keçirlər.
Mən böyük nifrət edənləri sevirəm, çünki onlar böyük pərəstişkarlar və başqa bir sahilə yönəlmiş həsrət oxlarıdır.
Ulduzların arxasında ölməyə və yaşamağa əsas axtarmayanları sevirəm- amma özlərini torpağa qurban verənləri, yerin bir gün fövqəlinsanlar ölkəsinə çevrilməsini sevirəm.
Mən dərk etmək üçün yaşayanı, eyni zamanda nə vaxtsa fövqəlinsanın yaşadığını dərk edəni sevirəm. Çünki o, məhvini belə istəyir.
Bir fövqəlinsana yurd quranı, torpaqlarını, heyvanlarını və bitkilərini onun üçün hazırlamaq işləyəni sevirəm: çünki o, məhvini belə istəyir.
Öz fəzilətini sevən birini sevirəm: çünki fəzilət məhv olmaq istəyi və həsrət oxudur.
Mən özünü qorumayan, ancaq fəzilətinin ruhu olmaq istəyən birini sevirəm: çünki o, ruh kimi körpüdən keçir.
Fəzilətindən cazibə qüvvəsini və hücumunu edən birini sevirəm: çünki fəziləti naminə hələ də yaşamaq və daha çox yaşamamaq istəyir.
Çox fəzilət sahibi olmaq istəməyən birini sevirəm. Bir fəzilət ikidən daha çox fəzilətdir, çünki onda bədbəxtlik əlaməti var.
Mən ruhu israf ediləni, minnətdarlıq, özünə edildiyi yaxşılığın əvəzini istəməyən hər kəsi sevirəm: çünki o, daim bəxş edir və özünü qorumaq istəmir.
Mən zər atmaqda bəxti gətirəndə utanan və sonra özündən soruşan “mən doğrudanmı aldadan oyunçuyam?” soruşan - adamı sevirəm. Çünki o, məhvini istəyir.
Mən öz əməllərindənin əvvəl qızıl sözlər deyəni və həmişə vəd etdiyindən daha çox yerinə yetirən birini sevirəm: çünki o, məhvini istəyir.
Mən gələcəyin insanlarına haqq qazandıran və keçmişin insanlarını xilas edəni sevirəm: çünki o, indiki insanlardan məhvini istəyir.
Allahını sevdiyi kimi Allahını cəzalandıran adamı da sevirəm, çünki o, Allahın qəzəbindən həlak olmalıdır.
Ruhu yaralarında belə dərin olan və ən kiçik bir sınaqda ölə bilən birini sevirəm: o, həvəslə körpüdən keçir.
Mən ruhu dolub-daşanı sevirəm. O, özünü unudur və hər şey onun özündə olur: beləcə, hər şey onun məhvinə çevrilir.
Ruhu və ürəyi azad olanı sevirəm: buna görə başı yalnız ürəyinin bətnidir və ürəyi onu məhvə aparır.
İnsanın üstündən asılmış qara buluddan bir-birinin ardınca düşən ağır damcılar olanların hamısını sevirəm: onlar ildırımın yaxınlaşmasını bəyan edir və bir müjdəçi kimi məhv olurlar.
Baxın, mən ildırımın və buluddan düşən ağır damlanın müjdəçisiyəm; lakin bu ildırım fövqəlinsan adlanır.
5
Bu sözləri deyəndən sonra Zərdüşt yenə camaata baxıb susdu və ürəyində dedi: “Budur, onlar dayanıb gülürlər: onlar məni başa düşmürlər, mənim çıxışlarım bu qulaqlar üçün deyil”.
Yəni doğrudanmı əvvəlcə bu adamların qulaqlarını qoparmaq lazımdır ki, gözləri ilə dinləməyi öyrənsinlər? Doğrudanmı mən təbil çalmalı, yaxud tövbə vaizləri kimi donquldanmalıyam? Yoxsa onlar yalnız kəkələyən adama inanırlar?
Onların qürur duyduqları bir şey var. Bəs onları qürurlandıran şeyləri nə adlandırırlar? Buna mədəniyyət deyirlər ki,bu da onları keçi otaranlardan fərqləndirir.
Buna görə də onlar özləri haqqında “nifrət” sözünü eşitməyi sevmirlər. Mən onların qüruruna danışacağam.
Mən onlara ən alçaq məxluqdan- sonuncu insandan danışacağam ”.
Və Zərdüşt camaata belə dedi: “İnsanın öz məqsədini təyin etmə vaxtı çatıb. Ən yüksək ümidimimizin ağacını əkmək vaxtı gəlib”.
Onun torpağı hələ də bunun üçün kifayət qədər zəngindir. Amma bu torpaq nə vaxtsa məhsuldar olmayacaq və onda bir dənə də olsun hündür ağac bitməyəcək.
Vay halına! Elə bir vaxt yaxınlaşır k, insanın əlləri əsəcək və o özünün qəm oxunu insandan yüksəyə ata bilməyəcək!
Sizə deyirəm: rəqs edən bir ulduz doğmaq üçün özünüzdə daha çox xaos daşımalısınız. Sizə deyirəm: sizdə hələ də xaos var.
Vay halına!İnsanın daha ulduz doğurmayacağı bir vaxt yaxınlaşır. Vay halına! Artıq özünə nifrət edə bilməyən ən alçaq insanın vaxtı yaxınlaşır.
Baxın! Mən sizə sonuncu insanı göstərirəm.
“Sevgi nədir? Yaratma nədir? Can atma? Ulduz nədir?”- sonuncu adam soruşur və gözlərini qırpır.
Yer üzü kiçildi və onu kiçik edən sonuncu insan onun üstündən tullanır. Onun nəsli torpaq birəsi kimi yenilməzdir.Sonuncu insan hamıdan çox yaşayır.
Sonuncu insanlar gözlərini qırparaq deyirlər: “Xoşbəxtliyi biz tapdıq”.
Onlar yaşamaq üçün soyuq olan ölkələri tərk etdilər: çünki onlara istilik lazımdır. Onlar həm də qonşusunu sevirlər və ona yaxınlaşırlar: çünki onların isti münasibətə ehtiyacları var.
Xəstələnmək və ya inamsız olmaq onların arasında günah sayılır, çünki onlar ehtiyatla gəzirlər. Bəzi ağılsızlar hələ də daşlara,insanlara dəyib büdrəyirlər!
Zaman zaman bir az zəhər: o, xoş yuxulara səbəb olur. Və sonunda, daha çox zəhər ki, xoş ölə biləsən.
Onlar hələ də işləyirlər, çünki iş əyləncədir. Ancaq əyləncənin onları yormamasının qayğısını çəkirlər.
Nə kasıb, nə də varlı olacaq: hər ikisi də çox əziyyətlidir. Və kim daha çox idarə etmək istərdi? Kim itaət edir? Hər ikisi də çox əziyyətlidir.
Çoban yoxdur, yalnız sürü var! Hamı bərabərlik istəyir, hamı bərabərdir: kim özünü fərqli hiss edirsə, könüllü olaraq dəlixanaya gedir.
Onların ən ağıllıları gözlərini qırparaq deyirlər: “Əvvəllər bütün dünya dəli idi”.
Hər kəs ağıllıdır və hər kəs hər şeyi bilir; belə ki, fasiləsiz olaraq gülmək olar. Onlar hələ də mübahisə edirlər, amma tezliklə barışarlar - əks halda bu, mədə pozguntusuna gətirib çıxarardı.
Onlar gündüzdən də, gecələrdən də zövq alırlar; amma sağlamlıq hər şeydən üstündür.
Onlar “Xoşbəxtliyi biz tapdıq” deyirlər və gözlərini qırpırlar.
Zərdüştün “Müqəddimə” adlandırılan ilk nitqi burada başa çatdı, çünki camaatın qışqırığı və sevinci onu susmağa vadar etdi. “Bizə bu sonuncu insanı ver, ey Zərdüşt, bizi bu sonuncu insanlar kimi et! Biz isə sənə fövqəlinsan verəcəyik!” – deyə qışqırdılar. Amma Zərdüşt kədərləndi və ürəyində dedi:“Onlar məni anlamır, mənim fikirlərim onlara çatmır”.
Aydındır ki, mən dağda çox yaşamışam, çaylara və ağaclara çox qulaq asmışam: indi onlarla keçi otaranlar kimi danışıram.
Ruhum dağlar kimi əyilməz və işıqlıdır. Amma elə bilirlər ki, mən soyuqqanlıyam, gülüb dəhşətli zarafatlar edirəm.
Və beləcə mənə baxıb gülürlər və gülərkən yenə də mənə nifrət edirlər. Onların gülüşlərində bir soyuqluq var”.
(Ardı var)
Tərcümə etdi: Şakir QURBANOV
