"Birlik daha bir iqtisadi sarsıntı istəmir"
Çin-ABŞ münasibətlərindəki gərginlik hamıya məlumdur... ABŞ Çinin Rusiyaya silah tədarük etməyi düşündüyünü iddia edərək Aİ-ni tədbir görməyə çağırır, lakin Aİ bu məsələdə ehtiyatlı davranır. Bəs Aİ-nin bu münasibəti birliyə iki ölkə arasındakı gərginlikdə vasitəçi rolunu oynamağa imkan verirmi?
ABŞ-ın Çinin Rusiyaya silah tədarük edəcəyi ilə bağlı kəşfiyyat məlumatı alması səbəbiylə Aİ-nin bu məsələ ilə bağlı hərəkətə keçmə çağırışına hələlik İttifaqdan dəqiq cavab verilməyib. ABŞ bu məsələ ilə bağlı Çinə qarşı mümkün qədər tez sanksiyalar tətbiq etmək istəyir, lakin Aİ “o qədər də sürətli deyil” deyir. ABŞ-ın Çinlə artan gərginliyini və Aİ-nin Çinlə ticarət əlaqələrini nəzərə alsaq, “Birlik iki tərəf arasında vasitəçi rolunu oynayırmı?” sualı ortaya çıxır.
Çin-AB-ABŞ münasibətləri məsələsi çoxşaxəli məsələdir. Tərəflər arasında münasibətlər müxtəlif sektor və sahələrdə ələ alındıqda çox mürəkkəb mənzərələr yarana bilər. Bununla belə, Aİ və ABŞ liderlərinin son danışıqları və liderlərin bəyanatları üç tərəf arasında münasibətlərə dair yeni fikirlər təklif edir. Bu da ilk növbədə diqqətin Çin-Rusiya münasibətinə, yəni dördüncü tərəfə yönəlməsinə səbəb olur.
Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen bu yaxınlarda Vaşinqtonda ABŞ prezidenti Co Baydenlə görüşüb. Görüşdə ikitərəfli əlaqələr müzakirə olunub. Aİ rəsmiləri bildiriblər ki, müttəfiqlər Çindən gələn daha böyük təhdidlərə qarşı ümumi cəbhə yaratmalıdırlar. Görüş zamanı ABŞ rəsmiləri həm Pekin administrasiyası ilə bağlı Aİ tərəfinə xəbərdarlıq edib, həm də Aİ qarşısında ticarət mübahisələrini həll edəcəyinə dair öhdəlik götürüblər.
Xəbərdarlıqlarla bağlı məsələnin əvvəlində son vaxtlar gündəmdə olan Çinin Rusiyaya silah vermə ehtimalı var. ABŞ kəşfiyyatı Çinin Rusiya-Ukrayna müharibəsi səbəbindən Rusiyaya silah tədarük etməyi düşündüyü barədə kəşfiyyat məlumatı əldə etdiklərini bildirir.
Corc Buş administrasiyası dövründə ABŞ Dövlət Departamentinin Avropa və Avrasiya Məsələləri üzrə məsul vəzifədə çalışmış Hizer Konli ABŞ-ın Aİ-ni razı salmaq səylərini şərh edərək, “Avropalılar artıq Rusiyanın sanksiyaları səbəbindən dərin iqtisadi travma yaşayırlar. Onlar Çinlə eyni şeyi yaşayacaqlarını ağlına belə gətirə bilmirlər” deyir.
Aİ-Çin münasibətlərində ilk nəzərdən keçiriləcək yerlərdən biri Almaniyadır. Almaniya Avropanın ən böyük iqtisadiyyatıdır və Çin son 7 ildə Almaniyanın ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Almaniya ilə Çin arasında ticarət keçən il rekord həddə yüksəldi, baxmayaraq ki, bəzi alman alimləri və siyasətçiləri sosial və siyasi azadlıqlarla bağlı kəskin fikir ayrılıqlarına görə iki ölkənin bəzi sahələrdə qarşılıqlı asılılığından narahat olduqlarını bildirmişlər.
Almaniya kansleri Olaf Şolts deyir ki, Çinin Rusiyaya silah göndərməsinin "nəticələri" olacaq, lakin Pekinin bundan çəkinəcəyinə də kifayət qədər nikbindir. Şolts Pekini Rusiyaya silah göndərməkdənsə, Rusiya qoşunlarını Ukraynadan çıxarmaq üçün Moskvadakı nüfuzundan istifadə etməyə çağırıb.
Ursula fon der Leyen isə Vaşinqtondakı təmaslarından əvvəl Çinin Rusiyaya silah vermə ehtimalını dəyərləndirərkən Çinin müharibənin təbii tərəfi olmadığına diqqət çəkib. Von der Leyen 6 fevral 2022-ci ildə Xi və Putin arasında imzalanan əməkdaşlıq müqaviləsinə işarə edərək, "Sənədləri konkret əsas kontekstində görməlisiniz" dedi. “Bu, Ukrayna müharibəsindən əvvəl, Çinin Rusiya ilə sərhədsiz dostluq əməkdaşlığı çərçivəsində tərəfidir” deyən Von der Leyen “Təbii ki, biz prinsiplərə baxacağıq, lakin Çinin seçdiyi tərəf kontekstində də müşahidələrimizi aparacağıq" dedi.
Bu məqamda yanvar ayında Davos İqtisadi Forumunda Von der Leyenin çıxışını xatırlamaq faydalı olardı. Von der Leyen "AB Çinlə əlaqələri kəsmək deyil, Çin riskini azaltmaq istəyir" dedi. Bununla belə, Aİ-nin Çin siyasətinin nisbətən sərtləşdiyini göstərən əlamətlər var. Aİ rəsmiləri son həftələrdə Pekin administrasiyasının Rusiyaya silah tədarükündə “qırmızı xətləri” keçəcəyi təqdirdə Çinə qarşı sanksiyaların tətbiq oluna biləcəyinə dair siqnallar verib.
Bu siqnalların başqa bir nümunəsi Almaniyadandır. Almaniya Daxili İşləri tərəfindən verilən açıqlamada, Huawei və ZTE kimi Çin şirkətlərinin ölkənin telekommunikasiya sisteminin bəzi sahələrinin işə qarışmasını qadağan etməyi düşündüyü vurğulanıb. Bununla belə, bir çox Aİ ölkələri gəlirli Çin bazarından çəkilməkdə tərəddüd edir. Bu, ABŞ və Avropa ölkələri arasında Çinin artan iqtisadi və hərbi qüdrətini necə idarə etmək barədə bəzi fikir ayrılıqlarına səbəb olub. (Mənbələr: Reuters, AP, Politico)
E.ŞİRİNOV
