219 il əvvəl - 1804-cü ilin yanvar ayında rus qoşunlarının Gəncəyə hücumu zamanı Cavad xan, oğlu Hüseynqulu xan və minlərlə Gəncə sakini düşmənlə son nəfəslərinədək vuruşaraq, Gəncə qalası üzərində şəhidlik zirvəsinə ucalıblar.
Bütün tarixi mənbələrdə Gəncənin işğal günü və Cavad xanın şəhid olması Yulian Təqvimi ilə yanvarın 3-ü göstərilidiyi üçün müasir mənbələrin çoxunda da düzəliş verilmədən, mexaniki olaraq həmin tarix göstərilib. Ancaq əsas məsələ ondadır ki, köhnə rus tarixi mənbələrində 3 yanvar günü o vaxt istifadə olunan Yulian təqvimi ilə göstərilib, bu da 1918-ci ildən istifadə etdiyimiz Qriqorian təqvimi ilə yanvarın 15-nə təsadüf edir.
TEZADLAR.AZ xəbər verir ki, AzərTac-ın bölgə müxbiri Cavad Xan Tarix və Mədəniyyət Fonudunun vitse-prezidenti Müzadil Həsənovla bu barədə söhbət edib, onun mövqeyini öyrənib.
Müzadil Həsənov 2022-ci ildə sözügedən məsələ ilə bağlı AMEA-nın Tarix İnstitutuna sorğu göndərib müsbət cavab aldıqlarını deyib: “Yazılan tarixin təsdiqi üçün əlavə isbatımız da var. Tarixi mənbələrdən məlum olduğu kimi, rusların qalaya hücumu Ramazan bayramının səhəri sübh tezdən baş verib. Hicri tarixi ilə də 1 Şəvval, yəni, Ramazan bayramı günü Yulian təqvimi ilə 2 yanvar və ya müasir təqvimlə 14 yanvar gününə düşür. Qalanın işğalı da bayramın səhəri, yəni, yanvarın 15-i baş tutub”.
1918-ci il yanvarın 18-dən Rusiya Yulian təqvimindən Avropa (Qriqori) təqviminə keçib. Həmin il mayın 1-də isə Azərbaycanın da daxil olduğu Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasında Qriqori təqviminə keçilib. Yulian təqvimi ilə 1804-cü il yanvarın 3-ü hazırda istifadə etdiyimiz Qriqori təqvimi ilə gün fərqinə görə məhz 1804-cü il 15 yanvar gününə təsadüf edir.
Gəncə xanı Cavad xan Ziyadoğlu Qacarın nəticəsidir. Atası Şahverdi xan Gəncənin xanı, anası Şərəf Cahan bəyim isə əsil-nəcabətli köklü bir nəslin qızı olub. Cavad xanın üç oğlu Uğurlu xan, Əliqulu xan və Hüseynqulu xan, dörd qızı Tuti Bikə, Püstə bəyim, Xatun bəyim, Balaca bəyim doğulublar. Cavad xan 1804-cü il rusların Gəncəni işğalı nəticəsində qəhrəmancasına həlak olub. Qala divarları uğrunda döyüşlərdə onun oğlu Hüseynqulu xan da atasının adına layiq bir şəkildə şəhid olub. Gəncə bundan sonra Rusiyanın himayəsinə keçib və xanlıq ləğv olunub.
Gəncəlilər artıq bir neçə ildir ki, Gəncə xanı Cavad xanın anım gününü 15 yanvar tarixində onun məqbərəsi qarşısında keçirirlər.
“Uzun müddətdir davam edən yanlışlığa iki ildir ki, nəhayət son qoyulub və Gəncə şəhər rəhbərliyinin qərarı ilə Cavad xanın rəsmi anım mərasimi keçən il olduğu kimi, bu il 2023-cü il yanvarın 15-də şəhid xanımızın türbəsi önündə keçiriləcək”, - deyə M. Həsənov qeyd edib.
