Böyümək şərt deyil, şəxsiyyət kimi formalaşmaq şərtdir
(İnsanın özünüdərk fəlsəfəsindən)
...Şakir Rəfi oğlu Həsənov. Bu ad və soyad məmləkətimizdə yaxşı mühəndis, bacarıqlı rəhbər, iş adamı kimi tanınırdı. Çünki bu insanın yaratdığı və rəhbərlik elədiyi “Az.Termoizol” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti məmləkətimizə inşaat və quraşdırma sahəsində dünya səviyyəli “Sokrat” mükafatı, Avropa ölkələrindən çoxli “Qızıl” medallar, diplomlar gətirmişdir. Azərbaycanın “Tərəqqi” medalı və “Əmək” ordeni kimi yüksək mükafatları, diplomları ilə təltif olunmuşdu.
Bu ad və soyad həm də ona görə sevilirdi ki, Şakir Rəfi oğlu Həsənov anadan olduğu 230 mindən çox əhalisi olan Masallı rayonunun və 52 ildir yaşadığı 500 mindən çox ayrı-ayrı millətlərin nümayəndələrinin yaşadığı Sumqayıt şəhərinin sayılıb-seçilən və üzdə olan hörmətli ağsaqqallarından biri idi. Eləcə də məmləkətimizin demək olar ki, bütün bölgələrində böyük hörmətlə qarşılanan ziyalı, iş adamı, böyük təfəkkürə malik müdrik şəxsiyyət idi. Çünki o, hansı məclisdə olurdusa, on-on beş dəqiqə danışandan sonra, danışdığı müdrik kəlamlarla, çox incə yumorlarla, el məsələlərilə hamını ələ alır və insanlarda xoş ovqat yarada bilirdi. Onların sevimlisinə çevrilirdi.
***
Şakir Rəfioğlu hələ 10 yaşı olanda artıq Masallının sevimlisi olmuşdu. Bunun da çox maraqlı tarixçəsi var. Həmin vaxtı, yəni 65 il bundan qabaq, Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının kollektivi Məhərrəm Əlizadənin librettosu və Ağası Məşədibəyovun bəstəkarlığı ilə, rejissor Niyaz Şərifovun qurluş verdiyi “Toy kimindir?” tamaşasıyla Cənub bölgəsinə qastrol səfərinə gəlmişdilər. O vaxtlar bu tamaşa çox məşhur idi. Bu tamaşada 10 yaşlı Tapdığı teatrın aparıcı aktyorlarından biri olan, çox istedadlı aktyor Məmmədsadıq Nuriyevin oğlu və sonralar Xalq artisti olan Yaşar Nuriyev oynayırmış. Həmin vaxt Yaşar xəstə olduğundan tamaşanın yaradıcıları fikirləşiblər ki, bu epizodik rola elə bu bölgədən bir istedadlı uşaq tapıb onunla məşq edərlər və o da bu rolu oynayar. Teatrın kollektivi həmin vaxt Masallı mehmanxanasında yerləşirlər. Qastrolun başlamasına da iki gün qalmış gəliblərmiş ki, görsünlər biletlər necə satılır və həm də Tapdıq roluna bir aktyor tapsınlar. Onunla məşq eləsinlər. Onlar Tapdıq rolu ilə bağlı öz fikirlərini rayon rəhbərliyinə bildirirlər. O vaxtı məktəblərdən 20 nəfər istadadlı uşaqları seçib, mehmanxanaya gətirirlər. Quruluşçu rejissor Niyaz Şərifov, bəstəkar Ağası Məşədibəyov, Xalq artistləri Lütvəli Abdullayev və Bəşir Səfəroğlu bu uşaqlarla söhbət edirlər. Onların arasından Tapdıq rolunu oynamağa qadir ən diribaşı, çeviki, cəldi, yaxşı diksiyası, aydın fikirlər ifadə edən gözləri olan Şakir Həsənovu seçirlər. İki gün onunla məşq edirlər və Şakir Həsənovun rolu onların xoşuna gəlir. Beləliklə, Şakir Həsənov 40 gün onlarla birlikdə Cənub bölgəsinin bütün rayonlarında qastrol səfərində olur. Müqtədir aktyorlar Nəsibə Zeynalova, Lütvəli Abdullayev və Bəşir Səfəroğlu deyirlərmiş ki, Şakir bu rolu heç də Yaşar Nuriyevdən pis oynamır. Cənub bölgəsindəki tamaşaçılar biləndə ki, belə məşhur aktyorlarla birlikdə tamaşada Tapdıq rolunu oynayan Masallıdandır, onu daha sürəkli alqışlarla qarşılayırmışlar...
***
Kollektiv qastrolu başa vurandan sonra Şakir Həsənovu da özlərilə Bakıya gətirmək istəyirlər. Şakir Bakıda həm məktəbdə oxuyacaqdı və həm də teatrın tamaşalarında uşaq rollarında oynayacaqdı. Amma Şakirin atası, o vaxtlar Cənub bölgəsinin sayılıb-seçilən ziyalılarından biri, bu bölgədə təhsilin inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan Mirzə Rəfi müəllim və anası, bölgədə ən ağır seyidlər nəslindən olan Mir Xatun xanım Şakirin Bakıya getməsinə razılıq vermirlər. Çünki həmin vaxtı onların Bakıda heç bir qohumları, simsarı yox imiş. Amma Şakir Həsənov Tapdıq rolu ilə Masallıda çox məşhurlaşır. Hamı ona “balaca artist” deyə müraciət edir.
***
Şakir Həsənov orta məktəbi bitirəndən sonra böyük qardaşı, vaxtsız dünyasını dəyişən Şaiqin tövsiyyəsilə Azərbaycan Dövlət Politexnik İnstitunun “İnşaat mühəndisləri” fakültəsinə daxil olur. Amma ailələri böyük olduğuna və atasına kömək etmək məqsədilə qiyabi şöbədə təhsil almaqla Masallıda qalır. Elə bu vaxtı onu Masallı Mədəniyyət evinə bədii rəhbər təyin edirlər. Ən əsası isə, Şakir Həsənov kimi çox istadadlı insan olan Adil Səfərovla birlikdə Miniatür Teatrını yaradırlar. Hər ikisi həm rollarda oynayır, həm də tamaşalara quruluş verirlər. Bax, bizim- Əməkdar artist, rəhmətlik Baloğlan Əşrəfovla mənim Şakir Həsənovla ilk tanışlığımız da həmin vaxtlardan başladı. Baloğlan və mən ilk dəfə olaraq həmin kollektivdə çıxış etməyə başladıq. Bizim teatr sahəsində ilk müəllimlərimiz də Adil Səfərov və Şakir Həsənov oldular. Baloğlan həm də Mədəniyyət evindəki xalq çalğı alətləri ansamblında qarmon ifa edirdi. 1966-cı ildə Şakir Həsənovu Mədəniyyət evinin direktoru təyin etdilər. Ondan sonra Şakir Rəfioğlu Masallı mədəniyyəti üçün daha çox işlər görməyə başladı. Həmin vaxt reapublikanın aparıcı səhnə ustaları- SSRİ Xalq artistləri İsmayıl Dağıstanlı, Zeynəb Xanlarova, Xalq artistləri Nəsibə Zeynalova, Barat Şəkinskaya, Rübabə Muradova, Ağasadıq Gəraybəyli, Lütvəli Abdullayev, Bəşir Səfəroğlu, Həsənağa Salayev, Əlibaba Məmmədov, Həsənağa Turabov, Canəli Əkbərov, Siyavuş Aslan, Hacıbaba Bağırov, Yalçın Rzazadə və başqaları tez-tez Masallıya qastrollara gəlir və həmişə də tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanırdılar. O vaxtlar Şakir Həsənov da rəhbərlik etdiyi Miniatür Teatrının kollektivi ilə onlarla birlikdə çıxış edirdi və bu kollektiv də maraqla qarşılanırdı.
Həmin vaxtlar Masallıda qastrolda olan Naxçıvan Dövlət Musiqili-Dram Teatrının və Gəncə Dövlət Dram Teatrının kollektivləri, teatr sahəsində təhsili olmasa da onu yüksək əmək haqqı ilə öz teatrlarında işləməyə dəvət etsə də, Şakir Rəfioğlu Masallını sevdiyinə görə həmin teatrlarda işləməyə getmədi. Amma 1970-ci ildə Masallıya raykom katibi işləməyə gələn bir şəxs Şakirin incəsənət sahəsində ali təhsili olmamasını bəhanə gətirib, onu Mədəniyyət evinin direktoru vəzifəsindən çıxartdı. Şakir Həsənov Mədəniyyət evində işlədiyi üç ildə teatr, musiqi, ədəbiyyat sahəsində çoxlu istedadlı insanlar yetişdirmişdi. Sonradan bu insanlar respublikamızın ən tanınan insanlarından oldular. Fəxri adlar aldılar. Hətta Şakir Həsənovun “şinelindən” çıxan insanlardan bəziləri müəllim, yazıçı, şair, həkim, hüquq işçisi, filologiya, pedaqogika üzrə elmlər doktoru, professor olsalar da teatr sənətinə həmişə maraqları oldu. Özlərini Şakir Həsənovun yetirməsi bildilər.
***
Yuxarıda yazdığım kimi Şakir Həsənov həmin vaxt Azərbaycan Dövlət Politexnik İnstitunun “İnşaat mühəndisləri” fakültəsində təhsil alırdı. Ona olan bu haqsızlıqdan Şakir Rəfioğlu küsüb gənclər şəhəri Sumqayıta gəldi. Burada ən ağır iş olan betonçu işinə düzəldi. Az bir vaxta onun savadını, təşkilatçılığını, ali məktəbdə təhsil aldığını görüb, onu iş icraçısı, sahə rəisi, baş mühəndis təyin etdilər. Bu xidmətlərinə görə Şakir Rəfi oğlu Həsənov SSRİ-nin əlaçı Əməkdar mühəndisi, Sumqayıt şəhər Sovetinin deputatı oldu. Çoxlu Fəxri Fərmanlara layiq görüldü. Nijni Novqorod şəhərində “Yüksək vəzifəli kadrların hazırlanması” institutunda iki il təhsil aldı. Sonra Şakir Həsənovu Azərbaycanda böyük Nazirlik olan “Xüsusitikintiquraşdırma” naziri Telman Kazımovun əmrilə Sumqayıt “Termoizolyasiya” idarəsinə müdir təyin etdilər. Çox geridə qalan bu kollektivi Şakir Rəfioğlu az bir vaxtda respublikada tanıtdı. Müstəqillik illərində Şakir Həsənov bu təşkilatı özəlləşdirib, “Az.Termoizol” Açıq Səhimdar Cəmiyyəti etdi. Bu kollektivlə çoxlu beynəlxalq səviyyəli layihələrin iştirakçısı oldu. Bakı-Tiflis- Ceyhan neft kəmərlərinin çəkilişində uğurla iştirak etdi. İmişlidə Şəkər zavodunun qurulmasında, Sumqayıtda və Bakıda çoxlu kimya və neftayırma zavodlarının əsaslı təmirində, Gəncə şəhərinin, Göy-göl rayonunun quruculuğunda, Sanqaçal terminalının, Qaradağ Sement zavodunun və başqa yüzlərlə müəssisələrin quruculuq işlərində “Az.Termoizol” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti uğurla iştirak edib. Eləcə də MDB ölkələrinin, Almaniyanın, İngiltərənin, İtaliyanın, İspaniyanın, Fransanın şirkətləri ilə müştərək işlər görüblər.
Şakir Rəfi oğlu Həsənov mühəndis və kollektiv rəhbəri kimi nə qədər böyük uğurlara imza atsa da, amma onun daxilində, ürəyinin sarı simində teatrla bağlı bir nisgil qaldı. Bu nisgil ömürünün sonuna qədər davam elədi...
***
Biz onunla hər görüşümüzdə yalnız teatr haqqında, teatrda çalışan aktyorlar və teatr tamaşaları ilə bağlı söhbətlər edirdik. Keçmiş illərə, onun Masallı Mədəniyyət evinə rəhbərlik etdiyi illərə, oynadığı rollara, quruluş verdiyi tamaşalara qayıdırdıq... Mən Sumqayıt Dövlət Musiqili-Dram Teatrında aktyor işlədiyim doqquz ildə və bu teatrın bədii rəhbəri-direktoru olduğum on il müddətində, Şakir Həsənov həmişə bu teatrın tamaşalarının ilk premyeralarına gəlirdi. Teatra rəhbərlik etdiyim vaxtı Şakir Həsənov həm də bədii şuranın üzvü idi və teatra lazım olan kimi maliyyə yardımı ilə köməklik edirdi. Hər tamaşadan sonra mənə maraqlı təkliflər verirdi. Bəli. Teatr sənətinin aşiqi Şakir Həsənov bu sənətin ardınca getsəydi, ömrünün 50 ilindən çoxunu teatr sənətinə həsr edən, bu sahədə Azərbaycanda və Moskvada ali təhsil alan, 140-dan çox tamaşaya quruluş verən, 40-dan çox rol oynayan mütəxəsis kimi qətiyyətlə deyirəm ki, o, Azərbaycan teatr tarixində maraqlı rolların, obrazların yaradıcısı kimi diqqətdə qalardı. Tale elə gətirdi ki, 2000-ci ildə mən Xalq artisti Yaşar Nuriyevlə Şakir Həsənovu tanış elədim. Yaşar biləndə ki, onun “Toy kimindir?” tamaşasındakı Tapdıq rolunu Cənub bölgəsində məhz Şakir Həsənov oynayıb, ona marağı, məhəbbəti daha da artdı. O vaxt mən mətbuatda onların görüşü və söhbətilə bağlı bir yazı da çap etdirdim. Yazı belə adlanırdı: “Tapdıq Tapdığı tapdı”. Bu yazının başlığını da Yaşar Nuriyev mənə təklif elədi və bu maraqlı başlıqla Şakir Həsənov da, mən də razılaşdıq. Bu məqalə də bir neçə qəzetdə çap olundu və maraqla qarşılandı...
***
Bir neçə gün əvvəl-mart ayının 26-da Şakir Həsənovu son mənzilə yola salanda, Sumqayıt qəbiristanlığında torpağa tapşıranda bütün bu hadisələr bir kino lenti kimi gəlib gözlərimin qarşısından keçirdi və tez-tez də kövrəlirdim. Həmin gün təbiət də Şakir Həsənovun- belə gözəl insanın itgisinə göz yaşı tökürdü. Çisgin yağış yağırdı...
Mən Sumqayıt şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı, dəyərli ziyalı Zakir Fərəcova bütün ziyalılar və Şakirsevərlər adından öz təşəkkürümü bildirirəm. O, Şakir Rəfioğlunun dəfnini böyük izdihamla təşkil etmişdi. Axı Şakir Həsənov 50 ildən çox idi ki, bu şəhərdə yaşayırdı və Sumqayıtın quruculuğunda böyük işlər görmüşdü və şəhərin inkişafında əlindən gələni edirdi. Sumqayıta çoxlu xarici ölklərdən özünün peşəkar işi ilə böyük mükafatlar gətirmişdi. Şakir Həsənov bu şəhərlə nəfəs alırdı. Hamı ona təkcə Şakir müəllim yox, həm də “Ağsaqqal”,- deyə müraciət edirdi.
Şakir Həsənovun qəbri üstündə çıxış edən azadlıq mücahidi, demokratik fikirli, müstəqillik aktına imza atanlardan biri və müstəqil respublikamızın quruculuğunda əvəzsiz xidmətləri olan Mir Mahmud bəy Mirəlioğlu belə dedi: “... Mənim inkişafımda, bu mərtəbəyə gəlib çatmağımda Sumqayıt şəhərinin çoxlu xeyirxah ağsaqqal kişilərinin xidməti çox olub. Onlardan birincilərindən biri də Şakir Həsənov idi. Mən ona bir dost, böyük qardaş kimi çox borcluyam. Belə kişilər indiki zamanda çox azdır. Allah ona qəni-qəni rəhmət eləsin. O, həmişə mənim kimi yüzlərlə insanların qəlbində əbədi yaşayacaq”.
***
...Biz iyun ayının 15-də teatr sahəsində sevimli ilk müəllimim Şakir Həsənovun 75 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaşırdıq. Sumqayıt şəhər rəhbərliyi də bununla bağlı planlar fikirləşirdi. Taleyin hökmünə bax ki, biz 87 gündən sonra onun yubileyini keçirməyə hazırlaşdığımız bir vaxtda, mart ayının 26-da Şakir müəllimi son mənzilinə yola saldıq. Ən maraqlısı isə odur ki, mən bu yazını mart ayının 27-də Beynəlxalq teatr günündə yazıram... Şakir Həsənovun ən çox sevdiyi günlərdən birində.
***
Heyif sizdən əziz dostum, böyük qardaşım, müəllimim, hamımızın Ağsaqqal kimi dərin məhəbbətlə sevdiyimiz Şakir Rəfi oğlu Həsənov. Sizin bu dünyadan köçməyinizə hamı heyifsilənir. Ən çox heyifislənənlərdən biri də Sumqayıt şəhərinin ağsaqqallarından biri, Prezidentin Fəxri təqaüdçüsü, Əməkdar mədəniyyət işçisi Əşrəf Veysəllidir. O, özünün ürək ağrısı ilə bu bir bənd şeiri yazıb mənə göndərdi və dedi ki, elegiyaya əlavə edim:
“Nə olsun gedənlər qayıtmır, gəlmir,
Yaxşı deyirlər ki, yaxşılar ölmür.
Harda məhəbbətlə adını çəksən,
Orda varlığını hiss edəcəksən”.
Mən də bu elegiyanı həmin şeirlə bitirirəm əziz müəllimim. Atanız Mirzə Rəfi müəllimin ağsaqqal kimi Masallıdakı yolunu davam etdiribsiniz. Ən böyük şərəf xalqın rəğbətini qazanmaqdır. Atanız da, siz də həmin rəğbəti qazanmışdınız. Dahi Siseron deyib ki, “Ən böyük gözəllik təmiz vicdandır”. Siz də təmiz vicdanınızla, xeyirxah əməllərinizlə uca zirvəyə qalxmışdınız. Uca zirvəniz, son mənziliniz qəbiristanda, yolun kənarındadır. Bundan sonra sizin ruhunuz bura, bu müqəddəs yerə gələnləri görəcək və salamlayacaq. İnsanlar da sizi həmişə ziyarət edəcək. Hamı da bu sözləri deyəcək: “Allah sizə qəni-qəni rəhmət eləsin Sumqayıtın sayılıb-seçilən ağsaqqallarından biri olan Şakir Rəfi oğlu Həsənov”.
Ağalar İDRİSOĞLU,
Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı, rejissor
Sumqayıt şəhəri.
27 mart 2022-ci il
