(Yazıçı Hüseynbala Mirələmovun “Gecə bənövşələri” kitabındakı əsərləri üzərində düşüncələrim)
...Böyük türk sərkərdəsi Mustafa Kamal Atatürk yazırdı ki, “İnsanın sərvəti öz şəxsiyyəti olmalıdır”. Şəxsiyyət olmaq üçün isə millətini, xalqını sevmək, mənsub olduğu cəmiyyəti düşünmək və onun yolunda canını qurban verməyi bacarmaq lazımdır. Yazıçılar və qəhrəmanlar bu qəbildəndir. Biri qələmi ilə, o biri silahı ilə…
Həyatın nəbzini tuta bilən yazıçı özünü oxucu qarşısına çıxarana qədər həyati gerçəkliyin reallığında özünü güzgüləyir və sonra onun qanunlarına tabe olmadan tale dediyimiz oyunun əsirinə çevrilir. Və yalnız bundan sonra nədən yazıdığını düşünür. Düşündükcə isə baş verəcək hadisələrin niyə və nə üçün yaranmasının fəqinə varmır. Düşünür ki, həyat yalnız ölüm-dirim mübarizəsi və bir də yaşamaq həvəsidir. Bu mənada həyatın yalan üzərində qurulan, boşluqdan və sonsuzluqdan başqa həqiqi məna kəsb edə bilməyən məzhəkə, gülünc, acı və haqsız qələbələrin sonluğunda əsl səhnə olması aydın görünür. Bu səhnəyə tamaşa edənlər isə onu yaza bilən və yaradan yazıçılar, bir də rəssamlardı. Yazıçı bütün hallarda müşahidəçi, izləyici, mühafizəçi olmaqla, xalqı qaranlıqdan işıqlığa aparan yol kimidir. O yol ki, orda xalqın gözü var, ürəyi var.
Hər bir insan öz yaddaşının məhsuludur. Xalqın maddiləşmiş yaddaşı isə onun ədəbiyyatıdır. Məhz ədəbiyyatı xalq yox, ədəbiyyat xalqı yaradır. Bu gün ədəbiyyatımızın yaratdığı görkəmli nümayəndələrinin sırasında əsərlərini sevə-sevə oxuduğumuz Hüseynbala Mirələmov da var. O, həm düşünən, həm də düşündürən yazıçıdır.
Dövrü mətbuatda çap olunan əsərlərini hər zaman oxuyurdum. Yaradıcılığına tam bələd olmuşdum. Nədən, nəyi və niyə yazacağını yaxşı düşünürdü. Əsl yazıçı isə düşündüyünü yazmalıdır. Sənətinə hörmətlə yanaşan yazıçı hadisələri gördüyü və düşünüdüyü kimi qələmə almış, öz subyektiv hisslərini bir kənara ataraq, həqiqi olanları oxucu qarşısına çıxara bilmişdir. İlk öncə mənə xoş təsir edən məhz bu oldu. Həqiqətin gerçək üzü. Yalan kitablara yol tapa bilər, amma heç vaxt ədəbiyyat ola bilməz. Yalan ədəbiyyat özünü yaxşı tanıda və sevdirə bilər, amma heç vaxt böyük ədəbiyyat ola bilməz. Məhz XX əsr ədəbiyyatımızın gözəlliyi və əzəlliyi də elə bundan ibarət idi. Bu gün o ənənəni davam etdirən yazıçılarımız əfsular olsun ki, barmaq sayı qədərdi. Zaman və məkan baxışı yazıçı qələmini sapdıra bilər, haqqın və həqiqətin astarını həqiqi gercəkliyə çevirib onu xalqın, millətin baxışında güzgüləmək isə yazıçının can atmalı olduğu ideala yaxındır.
Hüseynbala Mirələmov yuxarıda dediklərim kimi və bəlkə də ondan artıqdır. O, bu günümüzün deyil, dünənin və gələcəyin yollarına tək yazıçı kimi yox, həm də əsl vətəndaş və müdrik, filosof insan kimi baxmağı bacarır. İnsanı kamilliyə aparan yol, onun cəsarəti, əxlaqı və ağıllı olmasıdır. Hüseynbala Mirələmovu oxuduqca mən bunları aşıladım. Əsərləri mənə bu yolun başlanğıcını və sonunu göstərdi. Onun dahiliyi bir də ondadır ki, bütün hallarda ürəyi hamı üçün döyünür, hamı üçün narahatdır. Yazıçını oxucuya sevdirən əsas şərtlərdən biri də məhz budur. Əsərlərində bir neçə taleyi üz-üzə qoyaraq, insan və həyat anlamını, onun qatlarını dərk etmə qabiliyyətini və dərin düşüncə tərzini bir məktəb kimi öyrənmək məsuliyyətini yazıçı sənətkarlığı ilə işləmişdir. Böyük ədib Maksim Qorki yazıçı haqqında belə çox maraqlı fikir deyib: “Qələmi əlimə almazdan öncə özümə üç sual verirəm: mən nəyi yazmaq istəyirəm, necə yazmaq istəyirəm və nə üçün yazmaq istəyirəm”. Çox sevindirici haldır ki, Hüseynbala Mirələmov da bədii yazılarında bu fikiri özünə ali məqsəd kimi götürür.
“Gecə bənövşələri” povest və hekayələrdən ibarət kitabı müasir ədəbi dünyamızın keşməkeşli yollarına bir çıraqdır desəm yanılmaram. Onun işığında üzü sabaha doğru yol getmək olar. Çünki ordakı məzmun, aktuallıq, ictimai baxış o qədər iti, o qədər uzaqdı ki, həyatı bütöv anlamda burda görməmək mümkün deyil. Müasirlik keçmişin kölgəsinə sığınıb, gələcək isə müasirliyin ayaqları altında inildəyir. Bu nədir?! İnsanlığımız, milliliyimiz, hörmət və məhəbbətimiz, nəhayət şüur və düşüncəmizin ogey hisslərmizin mizanında özünə yer tapmasıdır. Yazıçı bütün əsərlərində bunları qabartmağa çalışır. Və həqiqi mənada vicdani tələbkarlığı ilə həqiqi olanı tam mənada ortaya qoya bilir.
Haqqın və həqiqətin üzünə açılan qapıları öz əlimizlə, bəzən isə pislik və nankorluğumuzla bağlayıb, onun bəlkə də bizə aid olmayan qapılarına tərəf gözümüzü yumaraq gedirik. Bu gediş bizi həyatın əzabllarlı ilə üz-üzə qoyur. Mənəvi dünyamızı kor-koranə baxışımızla zəhərləyib, onu tale oyunlarının qurbanına çevirir. Bunları kim edir, biz insanlar. Bir insanın mənəvi korluğu, küt baxışı digərlərini həyatın girdabına sürükləyir və onu ölüm adlı uçurumun cənginə atır. Yazıçının bütün əsərlərində qayə yalnız bundan ibarətdir.
Milli mənəvi baxışın, insani dəyərlərin alilik dərəcəsi yüksək olan bu əsərlər bu gümüzün mənəviyyat dərsi, sabahımızın görən gözüdür.
“Taledən qaçmaq olmur” əsəri bu baxımdan kökünü keçmişin kədərli həyat hekayəsindən götürməklə, bu gün də davamlı olan həmin hadisənin gələcəkdə təkrarlanmasının labüdlüyünü inkar etmir. Bakı milyonçusunun qızına toy hədiyyəsi kimi bağışladığı binada baş verən hadisələr və oxşar qarışıq talelər bir-birini əvəz edir. Yazıçının burda əsas məqsədi bir binanın onun sakinlərinə düşər-düşməzliyi , yəni mifoloji baxımdan qara qüvvələrin insan həyatına zərbəsi kimi deyil, tale yüklü məsələlərin insan həyatında oynadığı rol və ictimai-siyasi baxışlardan söhbət gedir. Bu, əsrlər boyu nəinki gənc milyonçu qızının, hətta milyonlarla gəncin nakam həyatına son qoymuşdur. Müharibə, qaçqınlıq, iddialı və maraqlı tərəflərin bu oyunda udub-uduzmaq məsələsi hər zaman olduğu kimi indi də var və olacaqdır. Sonu bilinməyən bu təzadlı həyat kimlərinsə bədbəxtliyi üzərində öz xoşbəxtliyini qurmaq və onu gələcək nəsillərin psixolji durumunda özünü kökləmək kimi məqsədlərə qulluq etməkdir. Yazıçı iki müasir gənc qızı Fidanla Natəvanı düşüncələrinə və həyata baxışına görə üz-üzə qoyur. Natəvan kasıbçılıqdan doymuş , vara-dövlətə can atan və nəhayət rahat və dəbdəbəli həyat eşqi ilə yaşamağa üstünlük verən qızdı. Agılsız olduğu qədər də yüngül və savadsız bu qızı düşündürən yalnız şan-şöhrət və əyləncədir. Onun üçün sevgi, məhəbbət, dostluq boş bir şeydir. Hərdən keçmiş, kiraydə yaşadığı kasıb həyatını yada salaraq sanki heyf çıxırmış kimi bu gunkü həyatından aldığı zövqü ilə öyünür. Xarici ingilis oğlanla ailə quraraq “xoşbəxt” həyatına nail olur. O, ingilisin var dövlətinə susayır və ona xoşbəxtlik gətirdiyini düşünür. Lakin bu dəbdəbəli həyat tərzi heç də ona ömürlük şans verə bilmir. Çünki onun məramı dərin köklərə bağlı deyil. Bir ingilis vətəndaşısının onun vətəninin sərvətindən qazandığı qazancı onu xoşbəxt edə bilməsi Natəvanın əqidəsində cilalanmalı və ələnməli idi. Buna isə Natəvan kimi qızlarımızın nə düşüncəsinin, nə də əqlinin gücü çatmır. Natəvanın müvəqqəti sevgi məcarası onun boş xəyallarının başlanğıcı və sonu olur.
Fidan isə olduğqca ağıllı və düşüncəli qızdı. O, rəfiqəsinin səhvlərinə qarşı iradını hər dəfə bildirir və doğru olmadığını deyir. Həyat belə ağıllı qızlar üçün də önəmli deyil. Onu çox sınaqlara çəkir. Atasının və anasının sözüylə tanımadğı bir oğlanla ailə qurur. Dələduz Əfqan onun həyatını alt-üst edir. Aldadıldığını görən Fidan özünə yol axtarır. Çox qəribədir ki, son zamanlar cəmiyyəti bürüyən dələduzluzluq çoxlarının taleyinə qara pərdə çəkib. Çoxlu qızlarımız bu yolla bədbəxt olurlar.
Ata mülkünün qəribə taleyi həmişə Fidanı düşündürür. Bu evdən köçən qızlara nəsib olmayan xoşbəxtlik onu da haqlıyır. Bu hisslərin Fidanı rahat buraxmamasına səbəb hər an zamanın girdabına tuş gəlməyimiz, qorxu içində narahat həyat tərtzimiz, nadan insanların zamanın zəhərli axınında çirklənməsi və baqşqalarını da bu çirkaba batırmasıdır.
***
Həyat onu dönə-dönə sınağa çəkir. İkinci dəfə hisslərinin qurbanı olan Fidan narkoman Röyala inanır. Ona əlindən gələn yaxşılığı edir, lakin onu bu yoldan çəkindirə bilmir. Sıxıntılar içində başı daşdan-daşa dəyən Fidan bu olanları atasından gizlədir və onun salamat olması üçün tale oyunlarına dözür. Məhz dözüm, etibar, inam və bir də ağıllı olması Fidanı düşdüyü əzabdan qurtarır. Bütün iztirablara baxmayaraq heç zaman rəfiqəsinə həsəd aparmayan, özünün qürur və ağılı ilə fəxr edən Fidan həyat mükafatını sonda alır. Gec də olsa ciddi, ağıllı Mehman kimi bir kişi onun qarşısına çıxır. Taleyi üzünə gülən qız həyatın keşməkeşlərində öz iradəsini sındırmadı, əxlaqını qorumağa çalışdı. Bu əsər qızlarımıza bir mənəvi tərbiyədi, onlara bir mesajdı desəm, daha düz olar. Bax, belə əsərlər çox yazılsa, bəlkə gənclərimizin tərbiyəsi düzələr, ağıl və düşüncələri təmizənər. Və bu qədər boşanmalar olmaz...
Hüseynbala Mirələmovun əsərləri onu deməyə sövq edir ki, həyatımızın gözəl olması üçün əxlaqımız və düşüncəmiz gözəl olmalıdır. Əslində həyat həqiqətlərini olduğu kimi qəbul etmədikdə yaşamaq da çətinləşir. Həyatı dözülməsi mümkün olmayan bir hala salmamaq üçün səbrli və itaətkar olmaq lazımdır. Bəli, tale ağlımıza gəlməyən bir sözdən, bir baxışdan, və ya bir hadisədən asılı ola bilər. Yetər ki, onu sağlam düşüncənin süzgəcində ələməyi bacarasan. Bax, budur Hüseynbala Mirələmovun əsərindəki reallıq, haqq-ədalət tarazlığı.
Yazıçının “Tənha lalə” əsərində müxtəlif taleli qadınların başına gələn məcaralar gah obrazın diliylə, gah da yazıçı diliylə verilir. Gənc həkim Xatirənin sevgi hissləri onun qəlbinə hakim kəsildiyi bir zamanda anası onu başa düşmür. Özünə həmdəm, dərdinə sirdaş kimi işlədiyi klinikada baş həkimi Əsmət Sultanlıya ürəyini açması və onun qəribə taleyindən xəbər tutması oxucu üçün o qədər qəribəlik kəsb edir ki, inana bilmirsən ki, bu olan reallıqdı, ya təxəyyül. Ancaq yazıçının yuxarılarda dediyim kimi fantaziyadan qaçan və olan həqiqətə söykənən reallığı bütün yaradıcılığında qarşımıza çıxır.
Xatirənin qəlbinə hakim kəsilən sevdiyi oğlanın birdən-birə yoxa çıxması və sonradan onun şərlənərək tutulması haqda xəbər ağrılı həyat səhnəsidir. Belə dözülməz halların şahidi çox olmuşuq. Gənc Xəzərin hüqüqlarının hüquq orqanları tərəfindən tapdanması və ona qarşı haqsızlıq keçmişimizdən bizə qalan miras kimi hələ də cövlan edir və belə kədərli həyat nə qədər anaların, bacıların və Xatirə kimi sevgililərin gözünü yaşlı qoyub. Xəzərin şərlənməsi və öz haqqını sübut edə bilməməsi sonda haqqın qələbəsiylə bitir. Onun kimlər tərəfindən cibinə qoyulan narkotik və saxta dollar haqlı olaraq sübuta yetirilir. Xəzərin hüquqlarını müdafiə edən vəkil sonda bir fikri ilə haqsızlığa qarşı üsyan səsini belə ucaldır:
-Mən ianıram ki, Xəzərin mənəviyyatındakı zədələr tezliklə sağalacaq. Ancaq belə hüquq keşikçilərimizin bizim inamımıza vurduğu zərbələr isə yaddaşlardan silinməyəcək.
Bəli, “haqq əyilər, amma üzülməz”, -deyib atalar. Haqsızlığın xərçəng kimi çoxayaqlı şəkildə mənəviyyatımıza sürətli soxulması həqiqətdir. Buna qarşı isə kütləvilik qələbəyə aparan yol və qaliblik təntənəsidir. Bunu isə hələ ki, az hallarda müşahidə edirik. Xəzərin qələbə çalmasında, haqlı olmasının subuta yetirilməsində onu sevən Xatirənin və Əsmər xanımın rolu çox böyük olur.
Hər zaman həyatımızda rastlaşdığımız hadisələrin əsərdə özünə yer tapması, bədii və obyektiv orijinal süjet xətti uzərində qurularaq və qaçılası olmadığımız həyat əzablarının bu qədər mükəmməl işlənilməsi yazıçıdan fərasət və istedad tələb edir. Qarışıq həyat tərzi Əsmər Sultanlıda faciəvi tale sonluğu ilə bitsə də, yazıçı oxucuda elə bir nikbin ruh yaradır ki, əsəri yenidən oxumağa məcbur olursan.
Əsmər kimi qadınlarımızın bəzən sevgi hissləri ilə ailə arasında yaratdığı zidiyyətli məqamlar acı sonluğa gətirib çıxarır. Qadın unutmamalıdır ki, ailə, bütün sevgilərin başlanğıcı və sonudur. Məhəbbət insanlığın bir-birinə qarşı hörməti üzərində qurulur. Aldadıcı həyat, ötəri sevgi hissləri ailə bünövrəsinin təməlində özünə yer tapa bilməz. Əsmər ürəyində sevdyi oğlanın hissləri ilə yaşayır, lakin başqası ilə ailə qurur. Bu isə ona heç də xoşa gəlməyən tale bəxş edir. Balaşın yazdığı məktub əslində Əsmərin simasında bir çox qadınlarımıza əsl həyat dərsidir. Aqşin Əlizadənin bir əsərində oxuduğum məqam yadıma düşür: “Sevməyərək ailə qurub bir damın altında kişiylə yaşayan qadın əsl fahişədr”. Buna məcbur olunan qızlarmızın həyat məngənəsində sıxılaraq başqa yollara sürüklənməsi isə H.Mirələmov kimi yazıçılarımızın qeyrət və namus pərdəsi altında inildəyən hissləridir ki, onu görməmək mümkün deyil. Qadınlarmız ömür boyu kişilərin qeyrət rəmzi olublar. Sevməsə də ailə qurandan sonra ailə qanunlarına itaət və kişilik qeyrətini qorumaq onların mənəvi borcu olub. Bu, lap keçmişimizdən bizə qalan mirasdır. Biz onu qorumalı və gələcək nəsillərə ötürməliyik. Lakin çox əfsus… Əsərdə olduğu kimi bəzi qadınlarımız bu itaətkarlığa adi baxır, ailə müqəddəsliyinə düzgün yanaşmırlar. Doğrudur , Əsmər “xoşbəxtliyə” nail olur. Amma bir insanın həyatını puç etmək, bir kişinin qeyrətni tapdamaq Azərbaycan qadınına yaraşmayan xüsusiyyət kimi qiymətləndirir, sevginin gizlin yaşamasına və onun qorunmasına daha önəm verirəm. Balaşın onu aldadan qadına yazdığı məktub o qadın üçün ölümə bərabər bir cəza olmaqla yanaşı, həm də onu ömür boyu mənəvi əzaba düçar etməkdir.
***
Əsərdə qəhrəmanın ölgün hisslərini yenidən diriltmək, özündə təpər tapmaq və dözüm və mərdlik nümayiş etdirməklə həyata baxışını dəyişmək və bu amilləri oxucuya da siraət etməklə onda sevgi yaratmaq, yaşamaq qüdrətini artırmaq yazıçı məharətindən başqa bir şey deyil desəm, bu da daha dəqiq olar. Əslində müasir zamanın da tələbi elə budur. Onsuz da zamanın qəddarlığı, kriminal həyat axını hər kəsin psixologiyasına mənfi təsir etməklə yaşamaq kimi gözəl hisslərin qarşısına çox hallarda sədd çəkir. Məhz yazıçının bu mənada obyektivliyi və bütövlüyü alqışa layiqdir. Yazıçı elə belə də olmalıdır.
Yazıçı təbiəti rahatlıq tapmayan, dinclik bilməyən təbiətdir. Onun əsas məqsəd və inqilabi borcu yaxşı yazmaqdır. Əfsus ki, son zamanlar həyatımızın hər bir anında bizi izləyən problemli tale və acılı hadisələr əsərlərdə olduğu kimi yer ala bilmir. Hüseynbala Mirələmov isə mənim dediklrimin və istədiklərimin öhdəsindən cəsarətlə gəlib. İntizarda qoyduğu oxucunu obrazların dilində danışdıra və doğmalşdıra bilməklə onu özünün həyat eşqində yaşatmağı bacarıb.
Həyatın bütün sevinci yaradıcılıqdadır. Əslində nəyisə yaratmaq, yazmaq ölümü öldürmək deməkdir. Düşüncəmdə özünə realist yazıçı kimi yer tapan Hüseynbala Mirələmov toxunduğu mövzularda məhz ölümü öldürməklə, yaşam tərzini gücləndirmək, haqqın-ədalətin keşiyində durmaq, bütün varlığıyla doğru olan hər şeyə yan almaq kimi həyat eşqinin insani hisslərlə qaynağını təmin edə bilmişdir.
“Cəza” əsərində tamam fərqli bir epizodlar görürük. Burda heyvanların təbiəti, həyat davranışı, balalrına olan qayğısı, insanlara qarşı hiddət və nifrətli baxışı sənətkarlıqla qələmə alınmışdır. Canavar vəhşi heyvan olsa da onun heyvan hisslərindəki mərhəmətlik, balasına və cütlük etdiyi tayına qarşı diqqəti insanda qəribə hisslər oyadır. Heyvanların da öz hissləri, öz aləmləri var. Onlar da ailə şəklində yaşayır və onu qorumaq uğrunda mübarizə aparır. Hər zaman insan təhlükəsiylə üzbəüz qalan heyvan balalarını qorumaq üçün ayıq dayanır. Lakin tülkü Qasımın təhlükəsindən yaxa qurtara bilməyən canavar, balasının oğurlanmasını bildikdə ulayıb haray qoparır. Ulamaq isə onların ağlaması, ah-naləsidir. Tülkü Qasım canavar balalarını satıb pul etmək üçün ovlayıb, onlara qənim kəsilməklə ovçuluq məharətini göstərir. Lakin insanlıq hisslərinin vəhşilik hisslər əvəz etməsini tam dərk etmir.
Zorakılıq yırtıcı heyvanların qanunu olduğu kimi, qeyri zorakılıq da insan nəslinin qanunudur. Heyvanın ruhu yuxudadır, ona görə də heyvan zordan başqa qanun tanımır. İnsanın vicdanı isə qanuna-ruhun gücünə tabe olmağı tələb edir. Tülkü Qasım və eləcə də onun ətrafında olanlar bu qanundan kənardı. O, bu cilddə insanların da qəlbinə girməyi və onlarla hər dildə danışmağı bacarır. Meşədə ağacları qıraraq özünə restoran tikən harın, imkanlı Ağalələnin içini, pula hərisliyini, heyvanlara qənim kəsilən tülkü Qasımın hiyləgərliyini, alçaq və rəzilliyini açıq aydın göstərən yazıçı bununla da insanların yeri gəlsə heyvandan betər vəhşiləşməyinə işarədir. Hatəm kimi, Qərənfil kimi haram pulla özlərinə meşədə istirahət ayıran, həyatın məhz onlar üçün yalnız eyş-işrətdən ibarət həyat tərzi, düşüncəsiz və ağılsız hərəkətləri ilə insanlıq həddini aşmaları oxucu qəlbində hiddət doğurur. Belə insanların həyat üçün təhlükəli olduqları qədər də, heyvani hissləri ilə cəmiyyətdə özlərinə yer tuta bilmələri aydın görünür.
Hər gün yenicə boy atıb təbiəti gözəlləşdirən, insanın həyatı üçün lazım olan ağaclar da onlara qənim kəsilən insanların ovuna çevrilir. Bu insanlığın son həddi, vəhşiliyin başlanğıcıdır. Amma nə balasından ayrı düşən canavarların, nə də vaxtsız kəsilən ağacların ahı-amanı yerdə qalmır. Təbiətin hokmü, fəlakəti tülkü Qasım kimi, Ağalələ kimi açgöz, harın və şərəfsizlərin dərsini vaxtında verir.
Böyül mütəfəkkir Cəlil Məmmədquluzadə yazırdı: “-Ölmək fəlakət deyil, ən böyük fəlakət öləndən sonra ölməkdir”. Qəhrəmanlar, yazıçılar, şairlər o qəbildəndi ki, yazıb yaratdıqları ilə bərabər yaşayır və ölümsüzlüyün zirvəsində öz heykəllərini qururlar. Məhz Hüseynbala Mirələmov belə samballı əsərləri ilə öz heykəlini oxucu qəlbində qura bilən yazıçıdır. Yazıçının “Əclaf” əsərində dostluqdan, mənəvi birlikdən söhbət açılır. Ayrı-ayrı xarakterə malik olan tələbə dostlar- Polad və Ruslanın dostluğunda zidiyyətli məqamlar sonda ayrılığa gətrib çıxarır. Ruslan həddindən artıq imkanlı bir ailədə böyümüş, dost üçün əliaçıq, fədakar olsa da, amma sözündə və tərbiyəsində Poladla heç cürə düz gətirmir. Onun açıq-açığına qızlarla yaxın əlaqəsi, imkanından gen bol istifadəsi, əxlaqsız əyləncəsi Polada əsəb gətirir, qəbul etmədiyi halda dostluq naminə göz yumur.
Polad isə əksinə körpə ikən atasını itirmiş, anası Səkinə xanım onu çox çətinliklə böyütmüş və tərbiyəli, ağıllı bir oğlan olmuşdur. Doğru, düzgün və mənəviyyatlı olan Polad dostunun əxlaqsız hərəkətlərinə, nöqsanlarına bəzən iradını bildirsə də, ona qarşı xəyanətini bağışlamır. Dostluq şüşə kimidir, sındırsan düzəldə bilməzsən. Yenicə sevdiyi, ilk görüşünə tələsdiyi, ürəyini açmaq istədiyi qızı Ruslana kənardan göstərməklə ona inanmış, bu yolda dostunun köməyində ehtiyacı olmasını anlatmışdır. Lakin, dostu onun bu sevgisini əlindən alır və ona xəyanət etir. Xəyanət, namusla yaşamağa ağlı çatmayan axmaqların əməlləridir. Belələri isə cəmiyyətdə özünə yer tapa bilməz.
Hüseynbala Mirələməov “Məhəbbət hekayəti” ilə gözümüzdə ölümsüzlük abidəsini qura bilmişdir. Bu hekayə istər obrazlılıq, istərsə də mövzu və aktuallıq baxımından o qədər təsirli və orijinaldı ki, bəlkə də bu hekayə zaman üçün ən dəyərli vətənpərvərlik mövzusunda yazılmış pik əsərdi.
Günay obrazı bu baxımdan əsl Azərbaycan qızının igid və ərinə verdiyi qiymət və dəyər, məhəbbəti uğrunda mübarizəsi tarixi bir filmdir. Qalaq-qalaq dərdimizin, tikə-tikə bölünən vətənimizin qara üzünə sərilən ağ pərdədi ki, oradan hər şey gözəl görünür. Əsrlər boyu yaşadığımız başı bəlalı vətənimizin bu gun üçün də doğulan günəşi buludlu, havası yağışlı, günü toranlıqdı. Kimdi bunları edən?! Naqislik, alçaqlıq, torpağa hərislik, mənəm-mənəmlik iddiaları və satqınlıq.
Qarabag müharibəsi Vətənimizin necə gənc oğlan və qızlarının həyatına qaçqınlıq, əsirlik, Şəhidlik taleyi yazdı.Yenicə həyata göz açan, sevib sevilmək istəyən gənclərimizn gözünü məhəbbət yerinə müharibə alovları qamaşdırdı, qəlblərini odlandırdı. Hekayədə öz məhəbbəti uğrunda mübarizə aparan gənc qız sədaqətin, etibarın, inamın yoluna doğru addım atır. O, Vətən yolunda iki gözünü qoyan canlı Şəhid nişanlısına qovuşmaq üçün aclıq edir. Ata-anasına, qohum-əqrabasına qarşı çıxan, doğmalarının təklifini qəbul etməyən Günay sonda qələbə çalır. Əzəldən atasının rəva bildiyi varlı-dövlətli oğlanı yox, məhz kasıb, ancaq mərd Xəyalı sevən, özü üçün həyat həmdəmi seçən Günay yanılmır. Xəyalın valideynləri elə düşünür ki, oğullarının kor olması onun sevdiyi qız tərəfindən qəbul edilməyəcək. Günayın valideynləri müharibədə iki gözündən şikəst olan Xəyalla qızlarının ailə qurmasına razlaşmasalar da, Günay öz inadından dönmür. Xəyalı daha da çox və dəlicəinə sevir və bu sevgi onu qaliblik zirvəsinə çatdırır. Günayı düşündürən Xəyalın mərdliyi, Vətən uğrunda mübarizəsi, qəhrəmanlığı və qorxmazlığıdır. Bu amillər onu Xəyala daha da bağlayır və sevgisinə çatmağa yardımçı olur. Əsər ailə quran, özlərinə həyat yoldaşı seçə bilməyən qızlarımza və sevgiyə qarşı çıxan valideynlərimizə tutarlı və çox layiqli cavabdır.
Başqa bir əsəri “ Gecə sürünən ilanlar” da çox dəyərli və oxunaqlıdır. Yazıçı burada bir nazir qızına məqsədli şəkildə sevgi elan edən, onun yolunda hər cür canfəşanlıq göstərən və nəhayət öz məqsədinə məharətlə çatan Əkrəmin hiyləgərliyini açıb göstərir, həyata baxışını, insanlara münasibətini daxili aləminin gücündə olduğunu aydın şəkildə ifadə edir. Aydanın rəfiqəsi Fəridənin gözündən Əkrəmin saxta hərəkətləri, yalançı məhəbbəti heç də yayınmır və hər zaman ona qarşı olan ikrah hissini də gizlətmir. Lakin atasının yanında köməkçi işləyən və bu oğlanla ailə qurmasına məhz atasının razılığı olduğuna görə məcbur qalan Aydan sonralar Əkrəmin kim olduğunu duyur, lakin həyat oyunlarının mahir ifaçısına bir söz deməyə gücü çatmır. Çünki artıq nazir atası həyatda yox və Əkrəm isə özü üçün böyük karyera əldə etməklə Aydanın atasının varından yaxşıca bəhrələnmişdir. Ailə xətrinə Aydanın hər şeyə dözməkdən başqa çarəsi qalmır. Əkrəmin mənəviyyatsız olması Aydanın rəfiqəsi Fəridəyə qarşı münasibətində aydınlığı ilə görünür. Lakin Fəridə kasıb olsa da, baxmayaraq ki, yoldaşının işsiz olması üçün əyilməyən qürurunu onun qarşısında əyir, nə rəfiqəsinə, nə də həyat yoldaşına xəyanət etməyi fikirləşmir. Əkrəm dəfələrlə ona hələ keçmişdən ürəyində olan sevgisini açaraq, ona ürəyi istədiyi kimi dəbdəbəli ev-eşik tikmək, gözəl həyat bəxş eləmək təkliflərini irəli sürsə də Fəridə bunların hamısını rədd edir. Əkrəmin layiqli cavabını verir. Təbiidir ki, Əkrəm kimi saxta məhəbbətiylə, yaltaq görünüşüylə insanların qəlbinə girən və özünə “kişilik” həyatı quranlarımız çoxdur. Ancaq belələrinə qalib gəlməyi və onu susdurmağı bacaran Fəridə kimi qadınlarımız da var. Bu qadınlarımızla da fəxr etməliyik. Bu, yazıçının ali məqsədidir.
Bəli, yazıçının ictimai baxışı güclü olanda, əsər oxucuya öz qəlbini geniş açır, ona ürəyində yer ayırır. Hüseynbala Mirələmovun istər estetik baxışı, istər yazıçılıq zövqü ictimai-bədii əsasın kökündə özünə kürsü yarada bilib. Qəribə burasıdır ki, kitabda toplanan əsərlər həm aktuallığı, mövzu fərqliyi, həm də müasir baxışıyla çox mükəmməl və olduqca dəyərlidir. Hər əsər bir həyat məktəbi, bir mənəviyyat dərsidir desək, səhv etmərik.
“Gecə bənövşələri” hekayəsi olduqca kədərli bir məhəbbət üzərində qurulmuşdur. Adil sevdiyi Sənubərlə xoşbəxt ailə həyatı qurur. Lakin bu xoşbəxtlik uzun çəkmir. Onun bütün istəklərini yerinə yetirən, varlığıyla ona bağlanan Adil sevgilisi Sənubər haqqında sanki öz xatirəsini yazır. Sənubərin vaxtsız sağalmaz xəstəliyə düçar olması Adilə pis təsir edir. Onu xarici dövlətdə müalicəsini etdirsə də sağalmır. Vaxtsız dünyadan köçən Sənubərə yalnız sevdiyi gecə bənövşələri qalır. Sevgilisi, ömür gün yoldaşı Adil onun vəsiyyətinə əməl edərək, həmin bənövşələri Sənubərin məzarı üstündə əkir.
Bu da həyatın son anı, son amanı. Vaxtsız açılıb solan çiçəklər kimi həyat da üzümüzə çox zaman gülmür, verdiyi gülüşü isə tez də alıb aparır.
Mən bu kitabı son zamanlar oxudugum kitablar içərisində ən mükəmməl əsərlər toplusu, ən dəyərli kitab hesab edirəm. Sözün əsl mənasında dili rəvan, bədii və ədəbi dil üslübü yerində olan yazıçı Hüseynbala Mirələmov bu gün üçün ədəbiyyatımızın aclığını doyduran, zamanın baxışına uyğun mövzu seçimi etməklə, özünə yaxşı oxucu kütləsi toplayan və məhsuldarlığı ilə öndə gedən yazıçıdır. Gəlin onu da unutmayaq ki, belə əsərlər bütün gənc nəslimizə gərəkli və onların sabahına işıq salan işıqlı, tərbiyəvi yoldur.
Müəllifin bu kitabdakı əsərlərdə həyatın hər üzü bütün gerçəkliyi ilə qələmə alınmışdır. Sevgi və məhəbbət elminin insanlıq elminin üzərində bərqərar olması , insani hisslərin aliliyində sevginin haqq və ədalət harayı, Vətən adlı müqəddəs varlıqda vicdan və mənəvi gücün birliyi, tale və bəxt yazısı dediyimiz anlamda insani keyfiyyətlərin, doğru olan hər şeyin qələbəsi və Allaha bağlılıqdır.
Bu mənada Hüseynbala Mirələmovu oxumağa dəyər. Mən yazıçının daha böyük və sambalı əsərlər yazmağına inanıram və ümid edirəm. Ona bu yolda uğurlar diləyi ilə
Nəcibə İLKİN,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü,
Şair-publisist
